Karaciğer Nakli Nedir, Nasıl Yapılır?

Karaciğer nakli, son evre karaciğer hastalığı veya akut yetmezlikte yaşam kurtarıcı bir tedavidir ve kadavra ya da canlı donörden alınan greftin alıcıya cerrahi olarak naklini içerir. Aday seçimi MELD skoru, tümör kriterleri, komorbiditeler ve psikososyal uygunluk temelinde multidisipliner olarak yapılır. Preoperatif süreçte kapsamlı kardiyak-solunumsal değerlendirme, viral serolojiler ve ileri görüntüleme ile riskler belirlenir; canlı donörde volumetri ve anatomi haritalaması zorunludur. Cerrahide sol ya da sağ lob greftleri kullanılabilir; greft-vücut ağırlık oranının genellikle yüzde 1’in üzerinde olması küçük-greft sendromunu azaltır. Postoperatif dönemde ömür boyu immünsüpresyon, enfeksiyon ve rejeksiyon izlemi ile yakın takip başarıyı belirler; deneyimli merkezlerde sağkalım oranları yüksektir.

Karaciğer Nakli Nedir?

Karaciğer nakli, işlevini yitirmiş karaciğerin sağlıklı bir donörden alınan karaciğer ile tamamen ya da kısmen değiştirilmesidir. Nakil, kadavra vericilerden veya canlı donörlerden alınan greftlerle yapılabilir ve başarı; alıcı-donör uyumu, hastanın genel durumu ve deneyimli bir ekip tarafından yürütülen multidisipliner bakım ile yakından ilişkilidir.

Karaciğer; toksin atılımı, pıhtılaşma faktörleri üretimi, enerji depolanması ve metabolizmanın düzenlenmesi gibi hayati görevleri üstlenir. Bu işlevler geri döndürülemez biçimde bozulduğunda, nakil hastanın yaşam süresi ve kalitesini anlamlı biçimde artırabilir.

Karaciğer Nakli Hangi Durumlarda Uygulanır?

Nakil endikasyonları kronik ve akut karaciğer yetmezliğini kapsar. Siroz, viral hepatitler ve bazı metabolik veya tümöral hastalıklar başlıca nedenler arasındadır.

Kronik karaciğer yetmezliği ve siroz
Akut karaciğer yetmezliği
Hepatit B ve Hepatit C ilişkili ileri hastalık
Primer biliyer kolanjit ve primer sklerozan kolanjit
Otoimmün hepatit
Seçilmiş karaciğer tümörleri
Doğuştan gelen metabolik hastalıklar
Safra yolu anomalileri
İlaç veya toksinlere bağlı karaciğer hasarı
Alkolik karaciğer hastalığı

Karaciğer Nakli Değerlendirmesi

Aday değerlendirmesi multidisipliner yapılır ve tıbbi, cerrahi ve psikososyal unsurlar birlikte ele alınır. Genel olarak MELD skoru yüksek olan, tümör kriterlerini karşılayan ve cerrahiyi tolere edebilecek hastalar bekleme listesine alınır.

Akut veya kronik karaciğer yetmezliği varlığı
MELD skoru ≥ 15 ve/veya ciddi karaciğer fonksiyon bozukluğu
Karaciğer kanseri için belirlenmiş sınırlar içinde tümör yükü (ör. Milan kriterleri)
Geri döndürülemez ciddi komorbiditenin olmaması
Kontrol altına alınmış alkol/madde kullanımı
Uygun psikososyal destek ve tedaviye uyum

Kardiyak, solunumsal ve renal sistemler başta olmak üzere kapsamlı değerlendirme yapılır; aktif enfeksiyonlar dışlanır. Uygun bulunan hastalar kadavra nakli için listeye alınır veya uygun canlı donör varsa planlama yapılır.

Alıcıda Değerlendirilen Hastalıklar

Operasyon öncesi komorbiditeler titizlikle incelenir ve gereken hastalarda düzeltici işlemler planlanır.

Koroner arter hastalığı: Semptomatik hastalarda anjiyografi; yüksek riskli, semptomsuzlarda non-invaziv kardiyak testler
Diğer kardiyovasküler hastalıklar: Yüksek morbidite ve mortalite riski nedeniyle dikkatli değerlendirme
Kronik akciğer hastalıkları: Ameliyata uygunluk ve enfeksiyon risk yönetimi
Malignite öyküsü: Tam remisyon kanıtı ve tümör tipine göre bekleme süresi
Aktif enfeksiyonlar: HIV, tüberküloz, CMV vb. için tarama; aktif enfeksiyon kontrendikasyon kabul edilir
HIV pozitiflik: Modern tedavilerle seçilmiş olgularda mümkün olmakla birlikte komplikasyon riski değerlendirilir
Ameliyat sonrası enfeksiyon riski: Özellikle akciğer hastalığı olanlarda ek önlemler

Laboratuvar İncelemeleri

Preoperatif tetkikler çok yönlüdür ve enfeksiyon, kardiyak risk ve tümör yayılımını aydınlatmayı amaçlar.

Kan ve idrar: Hematolojik parametreler, karaciğer-böbrek fonksiyonları, koagülasyon, viral serolojiler ve tümör belirteçleri
EKG ve ekokardiyografi: Gereken hastada koroner anjiyografi
Görüntüleme: Akciğer grafisi, kan gazı; endikasyona göre endoskopi
Diğerleri: BT temel yöntem; gerekirse PET, sintigrafi, trombofili testleri ve multidisipliner konsültasyonlar

Karaciğer Nakli Ameliyatı Öncesi Hazırlık

Kan grubu uyumu tercih edilir; tüm onamlar tamamlanır ve verici ile alıcıda tetkikler güncellenir. Donör ameliyattan 2-3 gün önce yatırılır; 10-12 saatlik açlık, sıvı replasmanı ve tromboz profilaksisi uygulanır.

Donöre Yapılan Laboratuvar Tetkikleri

Donörün güvenliği ve greftin uygunluğunu doğrulamak için kapsamlı tarama yapılır.

Kan grubu tayini (ABO ve Rh)
Tam kan sayımı
Karaciğer fonksiyon testleri (AST, ALT, ALP, GGT, bilirubin)
Böbrek fonksiyon testleri (üre, kreatinin)
Koagülasyon testleri (PT, aPTT, INR)
Viral serolojiler (HBsAg, anti-HBc, anti-HCV, anti-HIV)
Enfeksiyon taramaları (CMV, EBV, sifiliz, toksoplazma vb.)
Kan şekeri ve elektrolitler
Doku tiplemesi ve HLA uyumu
Gereken durumlarda kan kültürleri

Uygunluk sağlandığında karaciğer volumetrisi ve damarsal-safra yolu anatomisi değerlendirilir. Canlı donör adayında 18 yaşını doldurmuş olmak, önemli sistemik hastalık taşımamak, sigarayı bırakmış olmak ve HIV testinin negatif olması temel şartlardır; hepatit B/C taşıyıcılığında alıcıya bulaş riski dikkate alınır.

Karaciğer Nakli Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Karaciğer kendini yenileyebildiğinden canlı donörden alınan parça hem vericide hem alıcıda büyüyebilir. Nakil öncesi etik ve tıbbi değerlendirme zorunludur. Nakil sonrası ömür boyu immünsüpresif ilaç kullanımı gerekir; bu durum enfeksiyon riskini artırabileceğinden düzenli takip ve yaşam tarzı değişiklikleri önem taşır. Deneyimli merkezlerde başarı oranları yüksektir.

Karaciğerin Sol Yarısı

Karaciğeri tutan bağlar kesildikten sonra kolesistektomi yapılır; sol lobun damar ve safra yapıları ortaya konur. Parankim transeksiyonu enerji cihazlarıyla gerçekleştirilir; vasküler yapılar klip veya sütürle kontrol edilir. Sol portal ven, sol hepatik arter ve sol hepatik ven sırasıyla klemplenip kesilir; gerekli greft hacmine göre sol lobun tamamı ya da bir kısmı alınır.

Karaciğerin Sağ Yarısı

Sağ lob grefti erişkinde anatomik uyumuyla avantaj sağlar; ancak venöz drenaj ve safra yolu varyasyonları özel planlama gerektirir. Geniş venöz anastomozlar yeterli boşalımı sağlar; ikinci bir hepatik ven varsa ek anastomoz ya da ven yaması gerekebilir. Greft-vücut ağırlık oranının genellikle yüzde 1 ve üzerinde olması hedeflenir; orta hepatik veni içeren genişletilmiş sağ lob küçük-greft riskini azaltırken verici morbiditesini artırabilir.

Kadavradan Karaciğer Nakli

Beyin ölümü tanısı kesinleşen ve aile onamı alınan donörlerden organ alınır. Karaciğer soğuk koruma solüsyonları ile belirli bir süre güvenle saklanır ve ulusal koordinasyonla kan grubu ve aciliyet gibi ölçütlere göre uygun alıcıya yönlendirilir.

Back-table Alınan Karaciğerin Nakil İçin Hazırlanması

Greft steril, soğuk ortamda damar ve safra yolları çevre dokulardan temizlenerek hazırlanır; damar yaralanmaları onarılır ve gerekirse yama uygulanır. Hazırlık sırasında greft buz ve soğuk solüsyon içinde tutulur.

Alıcıya Karaciğerin Takılması

Alıcının karnına geniş bir kesi ile girilir, hastalıklı karaciğer çıkarılır. Vena kava, portal ven ve hepatik arter anastomozları tamamlanır; gerekli durumlarda ven greftleri kullanılır. Safra yolu alıcının koledokuna veya Roux-en-Y jejunumuna ağızlaştırılır; stent veya T-tüp tercih edilebilir. Kanama kontrolü sonrası drenler yerleştirilerek operasyon sonlandırılır.

Karaciğer Nakli Sonrası

İlk günlerde yoğun bakım izlemi yapılır; greft fonksiyonu, hemodinami, enfeksiyon ve rejeksiyon yakından takip edilir. Ömür boyu immünsüpresyon, düzenli kan testleri, görüntüleme ve biyopsi gerekebilecek durumlar için takip planı oluşturulur. Aşıların güncellenmesi, hepatotoksik ilaçlardan kaçınma, sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite gibi yaşam tarzı önerileri uzun dönem başarısını artırır.