Kardiyovasküler Hastalık Nedir? Riskler, Belirtiler ve Nedenleri

Kardiyovasküler hastalıklar; ateroskleroz, hipertansiyon ve metabolik risklerin etkileşimi ile ortaya çıkan ve küresel düzeyde başlıca morbidite-mortalite nedenlerinden biridir. Klinik spektrum koroner arter hastalığı, inme, kalp yetmezliği, aritmiler ve periferik arter hastalığını kapsar. Belirti ve bulgular göğüs ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı, eforla bacak ağrısı ve nörolojik defisitleri içerebilir. Tanıda EKG, ekokardiyografi, efor testleri, biyobelirteçler, ileri görüntüleme (BT/MR anjiyografi) ve invaziv anjiyografi kullanılır. Birincil ve ikincil korunma; yaşam tarzı değişiklikleri, LDL kolesterol ve kan basıncı kontrolü, antitrombotik ve ritim düzenleyici tedaviler ile gerekirse girişimsel/cerrahi prosedürlere dayanır.

Kardiyovasküler Hastalık Nedir?

Kardiyovasküler hastalıklar, kalp ve damar sisteminin işlevini bozan ve kanın vücutta sağlıklı biçimde dolaşmasını engelleyebilen rahatsızlıkların genel adıdır. Damarların daralması/tıkanması veya kalbin pompalama gücünün azalması sonucunda kalp krizi, inme ve kalp yetmezliği gibi ciddi tablolar gelişebilir. Sağlıklı yaşam alışkanlıklarının benimsenmesi ve risk faktörlerinin etkin kontrolü, bu hastalıkların önlenmesi ve yönetiminde temel stratejidir.

Kardiyovasküler Hastalıkların Belirtileri

Belirtiler altta yatan hastalığa göre değişmekle birlikte çoğunlukla eforla veya istirahatte ortaya çıkan yakınmalarla seyreder.

Göğüs ağrısı/baskı-sıkışma hissi (anjina)
Nefes darlığı ve çabuk yorulma
Kalp atımında düzensizlik veya hızlanma (çarpıntı)
Baş dönmesi, bayılma, soğuk terleme
Bacaklarda/ayak bileklerinde şişlik (ödem)
Yürüme ile bacak ağrısı veya kramp (periferik arter hastalığı)
Kol, çene, boyun veya sırta yayılan ağrı
Ani konuşma bozukluğu, yüz asimetrisi, kol/bacakta güçsüzlük (inme bulguları)

Kardiyovasküler Hastalık Riski

Kardiyovasküler hastalık riski; genetik yatkınlık, yaşam tarzı ve mevcut sağlık durumunun birleşik etkisi ile şekillenir. LDL kolesterol yüksekliği damar duvarında plak birikimini hızlandırarak ateroskleroza, dolayısıyla kalp krizi ve inmeye zemin hazırlar. LDL’nin yükselmesinde sağlıksız beslenme, obezite, sedanter yaşam ve genetik nedenler etkilidir; düzenli takip, yaşam tarzı değişikliği ve gerektiğinde ilaç tedavisi ile kontrol altına alınmalıdır.

Hipertansiyon
Yüksek LDL veya düşük HDL kolesterol
Sigara kullanımı
Diyabet/insülin direnci
Fazla kilo/obezite ve fiziksel inaktivite
Sağlıksız beslenme, aşırı alkol
Stres, ailede erken yaşta CVD öyküsü
İleri yaş, kronik inflamasyon/otoimmün hastalıklar
Uyku apnesi gibi uyku bozuklukları

Kardiyovasküler Hastalıklar Nelerdir?

Kardiyovasküler hastalıklar farklı organ ve dokuları etkileyen çok sayıda durumu içerir. Aşağıda en sık görülen tablo ve özellikleri özetlenmiştir.

Koroner Arter Hastalığı

Kalbi besleyen koroner arterlerin aterosklerotik plaklar nedeniyle daralması/tıkanması ile seyreder. Anjina ve kalp krizi tipik klinik yansımalarıdır; tedavide yaşam tarzı, ilaç ve gerektiğinde girişimsel/cerrahi yöntemler yer alır.

Kalp Krizi

Koroner arterin ani tıkanması sonucu kalp kasına kan akımının kesilmesiyle oluşur. Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı, bulantı ve soğuk terleme görülebilir; erken müdahale yaşam kurtarıcıdır.

İnme

Beyne giden kan akımının azalması (iskemik) veya damar yırtılması (hemorajik) ile gelişir. Ani nörolojik defisitler tipiktir; tedavi inmenin tipine ve süresine göre planlanır.

Kalp Yetmezliği

Kalbin vücuda gerekli kanı gönderememesi durumudur. Nefes darlığı, ödem ve yorgunlukla seyreder; ilaçlar, cihazlar ve ileri olgularda nakil seçenekleri gündeme gelir.

Hipertansiyon

Uzun süre kontrolsüz kaldığında kalp, beyin ve böbrek hasarına yol açabilir. Çoğu zaman belirti vermez; düzenli ölçüm ve tedavi esastır.

Periferik Arter Hastalığı

Bacak arterlerinde daralma/tıkanma ile yürümekle bacak ağrısı ortaya çıkar ve kardiyovasküler olay riskini artırır. Tedavi sigarayı bırakma, egzersiz, ilaç ve uygun olgularda girişimsel yöntemleri içerir.

Kalp Kapak Hastalıkları

Kapakların daralması (stenoz) veya kaçak yapması (yetmezlik) kalbin yükünü artırır. Gerekli hastalarda kapak onarımı ya da değişimi uygulanır.

Aritmiler

Kalp ritminin hızlanması (taşikardi) veya yavaşlaması (bradikardi) ile seyreder; ilaç, kardiyoversiyon veya kalp pili gerekebilir.

Ateroskleroz

Arter duvarında yağ ve kolesterol birikimi ile damarların daralması ve sertleşmesidir. Diyet, egzersiz ve sigarayı bırakma temel önlemlerdir.

Aort Anevrizması

Aortun zayıflayıp genişlemesi sonucu yırtılma riski doğurur. İzlem veya cerrahi, anevrizmanın boyutu ve riskine göre planlanır.

Kardiyovasküler Hastalıkların Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanıda hasta öyküsü ve muayeneye ek olarak çok yönlü testler kullanılır. Bu testler hastalığın tipini netleştirir, risk düzeyini belirler ve tedaviyi yönlendirir.

EKG: Ritim ve iskemi bulgularını değerlendirir
Efor (stres) testi: Egzersizde kan akımı ve performans
Ekokardiyografi: Kalbin yapı ve fonksiyonu
Kalp MR/BT anjiyografi: Damar ve doku ayrıntısı
Koroner anjiyografi: Damar darlıklarının invaziv görüntülenmesi
Kan testleri: Kolesterol, trigliserit, troponin ve diğer belirteçler
Göğüs röntgeni: Kalp büyüklüğü, akciğerlerde sıvı
Holter monitörizasyonu: 24–48 saat ritim takibi
ABI testi: Bacak damarlarında kan akımı
Kalp kateterizasyonu: Basınç ve oksijen ölçümleri
Nükleer stres testi: Miyokard perfüzyonu

Kardiyovasküler Hastalıklarda Tedavi Seçenekleri

Tedavi; hastalığın türü, şiddeti ve bireysel risklere göre kişiselleştirilir. Genellikle yaşam tarzı düzenlemeleri ile başlanır; ilaç tedavisi ve gerektiğinde girişimsel/cerrahi yöntemler eklenir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Beslenme: Doymuş/trans yağ, tuz ve serbest şekerin azaltılması; sebze, meyve, tam tahıl ve sağlıklı yağların artırılması
Egzersiz: Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aktivite
Sigarayı ve aşırı alkolü bırakma
Stres yönetimi: Meditasyon, yoga, psikolojik destek
Düzenli ve kaliteli uyku

İlaç Tedavisi

Kolesterol düşürücüler
Kan incelticiler/antitrombotikler
Antihipertansifler
Kan şekeri düzenleyiciler
Ritim düzenleyici ilaçlar
Nitratlar ve anti-anjinal tedaviler

Cerrahi ve Girişimsel Tedavi

Anjiyoplasti ve stent
Koroner bypass ameliyatı
Kapak onarımı/değişimi
Kalp pili (pacemaker) ve implante edilebilir defibrilatör (ICD)
Gelişmiş olgularda kalp nakli

Kardiyoloji ve kalp-damar cerrahisi ekipleri, uygun vakalarda birlikte çalışarak en doğru tedavi planını oluşturur ve süreci düzenli kontrollerle izler.