Kemik İliği Nakli Nedir, Nasıl Yapılır?

Kemik iliği nakli, hematopoietik kök hücrelerin kemik iliğine yeniden yerleşmesini sağlayarak kan yapımını ve immün sistemi geri kazandırmayı hedefler. Kök hücreler otolog veya allojenik kaynaklardan, kemik iliği, periferik kan ya da kordon kanı yoluyla toplanabilir; işlem öncesi çoğunlukla koşullandırma (kemoterapi/radyoterapi) uygulanır. Hücreler intravenöz infüzyonla verilir ve engraftment sonrası eritrosit, lökosit ve trombosit üretimi kademeli olarak normale döner. Endikasyonlar arasında lösemi, lenfoma, multipl miyelom, aplastik anemi, talasemi, orak hücre hastalığı, MDS ve seçilmiş immün yetmezlikler yer alır. Başlıca riskler bakteriyel-viral-mantar enfeksiyonları, mukozit, gastrointestinal yan etkiler, organ toksisiteleri ve allojenik nakillerde graft-versus-host hastalığıdır. Başarı; hastalık tipi-evresi, donör uyumu, enfeksiyon kontrolü ve merkez deneyimi gibi değişkenlere bağlıdır.

Kemik İliği Nakli Nedir?

Kemik iliği nakli, kan hücrelerinin üretim merkezinde oluşan bozukluklar nedeniyle kaybolan kan yapımını, sağlıklı hematopoietik kök hücreler ile yeniden başlatmayı amaçlayan bir tedavidir. Kök hücreler hastanın kendisinden (otolog) ya da doku uyumu sağlanmış bir donörden (allojenik) elde edilerek damar yolundan verilir. Hücreler kemik iliğine yerleşip çoğaldıkça kırmızı ve beyaz kan hücreleri ile trombosit üretimi normale döner ve bağışıklık sistemi yeniden yapılanır.

Kemik İliği Nakli Nasıl Yapılır?

Donör ve kök hücre kaynağı

Kök hücreler üç ana kaynaktan toplanabilir: kemik iliği, periferik kan ve kordon kanı. Donör seçiminde HLA doku uyumu, sağlık durumu ve uygunluk testleri belirleyicidir.

Otolog nakil: Kök hücre hastanın kendisinden toplanır.
Allojenik nakil: Uyumlu kardeş, akraba veya akraba dışı donörden elde edilir.

Koşullandırma (hazırlık tedavisi)

Nakilden önce kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulanarak hastalıklı hücreler baskılanır, bağışıklık sistemi geçici olarak zayıflatılır ve yeni kök hücrelerin tutunması için uygun zemin hazırlanır.

İnfüzyon ve tutunma (engraftment)

Toplanan kök hücreler, kan transfüzyonuna benzer biçimde damar yolundan verilir. Hücreler dolaşımla kemik iliğine ulaşır, yerleşir ve genellikle 10–30 gün içinde yeni kan hücrelerinin üretimi başlar.

Kemik İliği Nakli Hangi Durumlarda Uygulanır?

Bu tedavi, kan ve bağışıklık sistemiyle ilişkili birçok ciddi hastalıkta yaşamı uzatmak ve iyileştirmek amacıyla kullanılır:

Akut/kronik lösemiler
Lenfomalar (Hodgkin ve Hodgkin dışı)
Multipl miyelom
Aplastik anemi
Talasemi ve orak hücre anemisi
Miyelodisplastik sendrom (MDS)
Seçilmiş immün yetmezlikler ve bazı kalıtsal metabolik/otoimmün hastalıklar

Kemik İliği Nakli Neden Yapılır?

Vücudun kendi başına yeterli ve sağlıklı kan hücresi üretemediği durumlarda, kök hücre nakli kan yapımını ve bağışıklığı yeniden kurar.

Hastalıklı hücrelerin yerine sağlıklı kan hücrelerinin gelişmesini sağlamak
Yoğun kemoterapi/radyoterapi sonrası kan yapımını geri kazandırmak
Enfeksiyonlarla mücadele ve kanama kontrolünde iyileşme sağlamak
Seçilmiş genetik ve immün yetmezliklerde kalıcı tedavi şansı sunmak

Nakil Öncesi Hazırlık

Hastalar kapsamlı değerlendirmeden geçirilir: kan testleri, görüntüleme, kalp-akciğer fonksiyonları ve enfeksiyon taramaları yapılır. Gerekirse aşılar planlanır, ilaçlar düzenlenir ve beslenme/yaşam tarzı önerileri verilir. Koşullandırma rejimi ve destek tedavileri hastalığa ve hasta özelliklerine göre bireyselleştirilir.

Nakil Sonrası Süreç

İlk haftalarda enfeksiyon ve kanama riski yüksektir; bu nedenle yakın laboratuvar izlemi, izolasyon önlemleri, koruyucu antibiyotik/antiviral/antifungal tedaviler ve gerektiğinde kan ürünleri desteği uygulanır. Engraftment ile birlikte kan değerleri toparlanır; taburculuk sonrası düzenli kontroller ve ilaç uyumu tedavinin başarısı için kritiktir.

Olası Riskler ve Yan Etkiler

Enfeksiyonlar (bakteri, virüs, mantar)
Bulantı, kusma, ishal; ağız ve boğazda yaralar (mukozit)
Cilt döküntüleri, saç dökülmesi, yorgunluk
Organ toksisiteleri (karaciğer, akciğer, kalp vb.)
Allojenik nakilde graft-versus-host hastalığı (GVHD)

Tüm yan etkiler hekim gözetiminde izlenir ve ilaç/destek tedavileriyle yönetilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Kök hücre nedir?

Kök hücreler, kendini yenileyebilen ve farklı kan/doku hücrelerine dönüşebilen öncü hücrelerdir; en yoğun olarak kemik iliği, periferik kan ve kordon kanında bulunurlar.

Kemik iliği nedir?

Kemik iliği; kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositlerin üretildiği süngerimsi dokudur. Kırmızı (hematopoietik) iliğin temel görevi kan yapımıdır.

Kemik iliği nerede bulunur?

Kalça (pelvis), omurga, göğüs kemiği, kaburgalar ve uyluk kemiği gibi büyük kemiklerin içinde yoğun olarak yer alır.

Kemik iliği nakli ne işe yarar?

Kan yapımını yeniden başlatır, bağışıklığı güçlendirir ve lösemi/lenfoma gibi hastalıklarda tedavinin etkinliğini artırır.

Nakil öncesi ne yapılır?

Hastalık değerlendirmesi, enfeksiyon taraması, uygun donör/kaynak belirleme ve kişiye özel koşullandırma planı hazırlanır.

Nakil sonrası ne olur?

İlk 30 günde yakın izlem yapılır; kök hücreler kemik iliğine tutunur ve kan değerleri kademeli olarak yükselir. Gerekli ilaçlar ve kontrollerle süreç desteklenir.

Yan etkiler var mı?

Evet. Enfeksiyon riski, sindirim sistemi yakınmaları, cilt bulguları ve allojenik nakilde GVHD görülebilir; tedaviyle yönetilir.

Kemik iliği nakli ile kök hücre nakli aynı mı?

"Kemik iliği nakli" özellikle iliğe ait kök hücre toplamayı ifade ederken, "kök hücre nakli" periferik kan ve kordon kanı gibi diğer kaynakları da kapsar.

Kök hücre başkasından alınabilir mi?

Evet. Uyumlu veya kısmi uyumlu (haploidentik) donörlerden allojenik nakil yapılabilir; donör uygunluğu ayrıntılı testlerle doğrulanır.