Ketojenik Diyet Nedir? Ketojenik Diyet Listesi

Ketojenik diyet, karbonhidratı ciddi ölçüde kısıtlayıp yağdan zengin ve proteini yeterli tutarak ketoz durumunu hedefleyen bir tıbbi beslenme yaklaşımıdır. Refrakter epilepside etkinliği en fazla kanıtlanmış olup, kilo kaybı ve glisemik kontrol gibi kardiyometabolik belirteçlerde kısa vadeli iyileşmeler bildirilmiştir. Alzheimer, Parkinson, akne ve travma sonrası iyileşme gibi alanlarda umut verici ancak küçük ve sınırlı kanıtlar vardır. Diyabet ve prediyabette bazı çalışmalarda insülin duyarlılığının kısa dönemde belirgin düzeldiği ve ilaç gereksiniminin azalabildiği gösterilmiştir. Uzun vadeli güvenlilik ve sürdürülebilirlik verileri kısıtlıdır; böbrek taşı riski, büyüme geriliği (çocuklarda) ve elektrolit dengesizlikleri gibi yan etkiler görülebilir. Bu nedenle diyet, özellikle kronik hastalığı veya ilaç kullanımı olan bireylerde profesyonel gözetim ve düzenli izlemle uygulanmalıdır.

Ketojenik Diyet Nedir?

Ketojenik diyet; karbonhidratı ciddi ölçüde azaltıp, yağı yüksek ve proteini yeterli tutan bir beslenme modelidir. Tıp pratiğinde özellikle kontrolü zor epilepsi için geliştirilmiş, halk arasında “keto” olarak bilinir. Karbonhidrat alımı düşünce vücut ketoz durumuna geçer; yağ asitleri ve karaciğerde üretilen keton cisimcikleri başlıca enerji kaynağı olur. Kilo kaybı ve glisemik kontrol gibi kısa vadeli yararlar bildirilse de, uzun süre kesintisiz uygulama herkese uygun değildir. Bu nedenle diyete başlamadan önce hekim ve/veya diyetisyen desteği alınmalıdır.

Ketojenik Diyet Türleri

Ketojenik diyetin birden fazla uygulama biçimi vardır; amaca, yaşam tarzına ve sağlık durumuna göre seçim yapılmalıdır.

Standart ketojenik diyet (SKD): En çok çalışılan modeldir; tipik dağılım yaklaşık %75 yağ, %20 protein, %5 karbonhidrattır.
Yüksek proteinli ketojenik diyet: Proteinin artırıldığı yaklaşımdır; yaklaşık %60 yağ, %35 protein, %5 karbonhidrat.
Döngüsel ketojenik diyet (DKD): Haftanın belirli günlerinde daha yüksek karbonhidrat uygulanır; genellikle performans odaklı planlarda uzman gözetimi gerekir.
Hedefe yönelik ketojenik diyet (HKD): Antrenman zamanlarına yakın kontrollü karbonhidrat eklemeleri yapılır; sporcularda profesyonel denetim önerilir.

Ketojenik Diyetin Olası Faydaları

Ketojenik diyet, refrakter epilepside nöbetleri azaltmada etkili bir seçenek olarak yer bulmuştur. Kilo kaybı, HDL kolesterol artışı, kan basıncı ve açlık/tokluk glukozu gibi kardiyometabolik göstergelerde iyileşmeler rapor edilmektedir. Alzheimer ve Parkinson semptomlarında hafifleme, aknede azalma ve beyin sarsıntısı/yaralanma sonrası iyileşmeye katkı gibi alanlarda umut verici fakat sınırlı kanıtlar vardır. Bulguların bir kısmı kısa vadeli ve küçük çalışmalara dayandığından genellenebilirlik kısıtlıdır.

Diyabet ve Prediyabet

İnsülin direnci ve yüksek kan şekeri ile seyreden durumlarda, karbonhidrat kısıtlaması ve yağ kaybı insülin duyarlılığını artırabilir. Küçük çalışmalarda kısa vadede insülin duyarlılığında belirgin iyileşme ve bazı bireylerde ilaç gereksiniminde azalma bildirilmiştir. Bununla birlikte hipoglisemi riski, ilaç doz ayarlamaları ve uzun dönem sürdürülebilirlik konuları nedeniyle tıbbi gözetim şarttır.

Ketojenik Diyetin Yan Etkileri ve Riskler

Diyet tamamen risksiz değildir. Başlangıç döneminde “keto gribi” olarak adlandırılan yorgunluk, baş ağrısı, zihinsel bulanıklık, uyku sorunları, mide-bağırsak yakınmaları ve egzersizde performans düşüşü görülebilir. Ketoz sırasında nefes ve idrarda belirgin koku oluşabilir. Uzun süreli uygulamada özellikle çocuklarda büyüme geriliği ve böbrek taşı riskinde artış bildirilmiştir. Sıvı ve elektrolit dengesi değişebileceğinden sodyum, potasyum ve magnezyum alımı kişiye özel düzenlenmelidir; bu konuda profesyonel destek önerilir.

Uyum sürecini kolaylaştırmak için karbonhidratı kademeli azaltmak, yeterli su içmek, öğünlerde doyana dek sağlıklı yağ-protein kaynaklarına yer vermek ve mikrobesin eksiklerini gerçek gıdalardan karşılamak faydalı olabilir.

Ketojenik Diyette Yenilebilecek Gıdalar

Düşük karbonhidratlı sebzeler: Yapraklı yeşillikler, domates, biber, soğan, kabak, salatalık.
Protein kaynakları: Et, tavuk, hindi, yumurta; yağlı balıklar (somon, uskumru, sardalya, ringa, ton balığı vb.).
Süt ürünleri: Beyaz peynir, kaşar, keçi peyniri, mozarella, krem peynir, tulum (bireysel toleransa göre).
Sağlıklı yağlar: Sızma zeytinyağı başta olmak üzere zeytin, avokado; katkısız tereyağı ve krema ölçülü.
Kuruyemiş ve tohumlar: Badem, fındık, ceviz, kabak ve ay çekirdeği vb. porsiyon kontrollü.
Çeşniler ve baharatlar: Tuz, karabiber, kırmızı biber, kekik, biberiye, sarımsak, taze otlar.

Standart modelde makro dağılım yaklaşık %75 yağ, %20 protein, %5 karbonhidrat; yüksek proteinli modelde %60 yağ, %35 protein, %5 karbonhidrattır.

Ketojenik Diyette Kaçınılması Gereken Gıdalar

Günlük karbonhidrat alımı genellikle 50 gramın altında tutulur. Aşağıdaki besinler ketozu kolayca bozabilir:

Tahıllar ve nişastalar: Ekmek, makarna, pirinç, bulgur ve benzeri ürünler.
Şekerli yiyecek-içecekler: Gazlı içecekler, meyve suları, tatlılar, kek, dondurma.
Nişastalı kök sebzeler: Patates, tatlı patates, havuç vb.
Baklagiller: Mercimek, nohut, barbunya, bezelye.
Çoğu meyve: Küçük porsiyon çilek gibi istisnalar dışında.
Endüstriyel soslar ve işlenmiş çeşniler: Şeker eklenmiş ketçap/mayonez vb.
Alkol: Karbonhidrat içeriği ve ketozu bozma potansiyeli nedeniyle sınırlanmalıdır.
“Şekersiz” diyet ürünleri: Bazılarında şeker alkolleri keton seviyelerini etkileyebilir.

Ara Öğünler ve Pratik Öneriler

Ara Öğün Önerileri

%90 ve üzeri bitter çikolata (küçük porsiyon).
1–2 haşlanmış yumurta.
Önceki öğünden artan yemeğin küçük porsiyonu.
Bir avuç kuruyemiş veya zeytin-peynir tabağı.
Birkaç adet çilek ve krema (makrolara uygun).
Düşük karbonhidratlı süt/bitkisel içecek, kakao ve fındık ezmeli shake.
Salsa sosu ile kereviz sapı, baton sebzeler.
Yağlı balık/et dilimleri.

Dışarıda Yemek

Restoranda et veya balık temelli ana yemekleri seçip, patates/pilav yerine ekstra sebze talep edebilirsiniz. Ekmek ve şekerli sosları atlayın; zeytinyağı gibi sağlıklı yağlarla tabağı zenginleştirin.

Güvenli Uygulama

Ketojenik beslenmeye kademeli geçin; ilk haftalarda sıvı ve elektrolit alımını artırın.
Kan şekeri/kan basıncı ilacı kullananlar hekim kontrolünde ilerlemelidir.
Düzenli laboratuvar izlemi (lipidler, böbrek fonksiyonları, vitamin-mineral durumu) planlayın.
Çocuklar, gebeler, emzirenler, böbrek taşı öyküsü olanlar ve kronik hastalığı bulunanlar için bireyselleştirilmiş tıbbi danışmanlık şarttır.