Kısırlık (İnfertilite) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

İnfertilite; düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen 12 ayda gebelik elde edilememesi, 35 yaş üzerindeki kadınlarda ise 6 ayda değerlendirme gerektiren klinik bir durumdur. Nedenler kadınlarda ovülasyon bozuklukları, tüp patolojileri, endometriozis ve rahim anomalileri; erkeklerde sperm üretim/kalite bozuklukları, varikosel, hormonal ve genetik faktörler olarak özetlenir. Tanıda çift birlikte ele alınır; kadın için hormon testleri, ultrason ve HSG; erkek için semen analizi temel yaklaşımdır, gerektiğinde ileri görüntüleme ve genetik incelemeler eklenir. Tedavi; ovülasyon indüksiyonu, endokrin düzensizliklerin düzeltilmesi, cerrahi girişimler ve yardımcı üreme teknikleri (IUI, IVF, ICSI) gibi seçenekleri içerir. Yaşam tarzı iyileştirmeleri başarıyı artırır ve bazı olgularda donör gametler veya yasal-etik sınırlar içinde taşıyıcı gebelik gündeme gelebilir.

Kısırlık (İnfertilite) Nedir?

Kısırlık, bir çiftin düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen 12 ay içinde gebelik elde edememesi durumudur. Kadın 35 yaşın üzerindeyse değerlendirmeye genellikle 6 ay içinde başlanır. Sorun kadın, erkek ya da her iki taraftan kaynaklanabilir ve bazı olgularda neden saptanamayabilir. İnfertilite dünya genelinde yaygındır ve hem fiziksel hem de psikososyal etkileri nedeniyle tıbbi değerlendirme ve izlem gerektirir.

Kısırlık Nasıl Oluşur?

Gebelik; sağlıklı yumurta ve kaliteli spermin buluşması, döllenme, embriyonun rahme ilerleyip endometriyuma tutunması ve gebeliğin sürmesi gibi ardışık basamakların sorunsuz işlemesiyle mümkündür. Bu basamaklardan birindeki aksama infertiliteye yol açabilir.

Kadınlarda Kısırlık

En sık nedenler; ovülasyon bozuklukları, fallop tüplerinde tıkanıklık/hasar, rahim içi yapısal sorunlar, endometriozis ve tiroid-prolaktin düzensizlikleridir. Yaşla birlikte yumurta kalitesi ve rezervi azalır. Sigara, obezite, aşırı zayıflık, yoğun stres ve çevresel toksinler de doğurganlığı olumsuz etkiler.

Erkeklerde Kısırlık

Sık görülen etkenler; düşük sperm sayısı, zayıf hareketlilik, şekil bozuklukları, varikosel, hormonal dengesizlikler, geçirilmiş enfeksiyonlar ve bazı genetik problemleridir. Sigara, alkol, obezite ve toksin maruziyeti sperm kalitesini düşürebilir.

Gebelik İçin Gerekli Şartlar

Sağlıklı yumurtlama ve kaliteli sperm üretimi
Fallop tüplerinin açık ve işlevsel olması
Spermin yumurtaya ulaşması ve döllenme
Embriyonun rahim içine ilerleyip sağlam şekilde tutunması
Yeterli embriyo kalitesi ve uygun endometriyal ortam

Kısırlık Nedenleri

Nedenler cinsiyete göre değişir: Kadınlarda PCOS ve diğer ovülasyon bozuklukları, tüp tıkanıklıkları, endometriozis, miyomlar ve rahim anomalileri öne çıkar. Erkeklerde sperm üretim/olgunlaşma bozuklukları, varikosel, hormonal ve genetik etkenler ile geçirilen enfeksiyonlar sık görülür. Her iki cinsiyette de sigara, alkol, obezite, stres ve çevresel toksinler riski artırır. Bazı çiftlerde ise tüm testlere rağmen neden saptanamayabilir (açıklanamayan infertilite).

Kısırlık Belirtileri

İnfertilite çoğu zaman belirgin yakınma yapmaz; genellikle bir yıl içinde gebelik oluşmamasıyla fark edilir. Altta yatan duruma göre bazı işaretler görülebilir.

Kadınlarda Belirtiler

Düzensiz adet, hiç adet görmeme veya çok ağrılı/yüksek yoğunlukta adet
Pelvik ağrı, cinsel ilişkide ağrı
Aşırı tüylenme, akne, kilo değişiklikleri
Tekrarlayan düşükler veya anormal vajinal kanamalar
Endometriozisle ilişkili belirtiler

Erkeklerde Belirtiler

Düşük sperm sayısı ya da hareketliliğinde azalma (semen analizinde)
Testislerde ağrı, şişlik, kitle hissi
Cinsel istekte azalma, ereksiyon ya da boşalma sorunları
Vücut kıllarında azalma, jinekomasti gibi hormonal bulgular
Geçirilmiş enfeksiyonlar sonrası kalıcı etkiler

Kısırlık Tanısı ve Uygulanan Testler

Değerlendirme her iki eşin tıbbi öyküsü, fizik muayenesi ve hedefe yönelik testleri içerir. Amaç, doğurganlık basamaklarında aksayan noktayı saptamaktır.

Kadınlarda Uygulanan Testler

Ovülasyon değerlendirmesi ve hormon testleri
Transvajinal ultrason ile yumurtalık ve rahim incelemesi
Histerosalpingografi (HSG) veya sonohisterografi ile tüplerin ve rahim içinin görüntülenmesi
Histeroskopi ile rahim içi anomalilerin doğrudan değerlendirilmesi
Laparoskopi ile endometriozis/pelvik yapışıklıkların incelenmesi

Erkeklerde Uygulanan Testler

Semen analizi (sayı, hareket, morfoloji)
Hormon testleri (ör. testosteron ve ilgili eksen)
Skrotal ultrason ile yapısal değerlendirme ve varikosel taraması
Gerektiğinde genetik testler
Ejakülasyon sonrası idrar analizi (retrograd ejakülasyon şüphesinde)

Kısırlık Tedavisi

Tedavi, altta yatan nedene, yaşa ve çiftin tercihlerine göre bireyselleştirilir. Yaşam tarzı değişiklikleri çoğu yaklaşımın temelini oluşturur.

Kadınlar İçin Tedavi Seçenekleri

Ovülasyon indüksiyonu (klomifen/letrozol, gonadotropinler)
Endokrin bozuklukların (tiroid, prolaktin) düzeltilmesi
Endometriozis, miyom ve tüp tıkanıklıklarına yönelik cerrahi
Rahim içi polip, septum ve yapışıklıkların histeroskopik onarımı

Erkekler İçin Tedavi Seçenekleri

Yaşam tarzı düzenlemeleri ve enfeksiyon/hormonal bozuklukların tedavisi
Varikosel cerrahisi
Testisten sperm elde etme yöntemleri (TESA/TESE) gerektiğinde

Yardımcı Üreme Teknikleri (ART)

İntrauterin inseminasyon (IUI): Laboratuvarda hazırlanan spermin rahme verilmesi
İn vitro fertilizasyon (IVF – Tüp bebek)
İntrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI)
Uygun olgularda donör yumurta/sperm; bazı ülkelerde hukuki ve etik çerçevede taşıyıcı gebelik

Sigaranın bırakılması, alkolün sınırlandırılması, sağlıklı kilo, düzenli egzersiz, dengeli beslenme ve stres yönetimi, tüm tedavi seçeneklerinin başarısını artırır.