Kemik İliğinden Kök Hücre Toplama İşlemi
Hematopoietik kök hücre bağışı öncesi donörler öykü, fizik muayene, laboratuvar ve görüntüleme ile kapsamlı olarak değerlendirilir; kemik iliği hasadı planlanıyorsa anestezi konsültasyonu eklenir. Kemik iliği toplama, posterior iliak krestten genel anestezi altında gerçekleştirilir; toplanan materyal laboratuvarda ayrıştırılarak hücre sayımı ve viabilite analizi sonrası alıcıya uygunluğu belirlenir. Periferik kök hücre toplamada G‑CSF ile mobilizasyon sonrası, periferik damar yolu veya merkezi venöz kateter üzerinden aferez uygulanır ve gerekirse ardışık günlerde tekrarlanır. Aferezde sık görülen semptomlar antikoagülan kaynaklı kalsiyum düşüklüğüne bağlı geçici parestezi, kramplar ve hafif baş dönmesidir. Toplanan ürünler steril koşullarda kriyopreservasyonla −80°C dondurucular veya sıvı azot tanklarında saklanır. Kordon kanı, doğumdan hemen sonra invaziv olmayan şekilde toplanarak işlenir ve gelecekte terapötik kullanım için depolanabilir.
Genel Bakış
Kök hücre bağışı öncesinde gönüllü verici ayrıntılı bir tıbbi değerlendirmeden geçer. Öykü ve fizik muayeneye ek olarak tam kan sayımı, kanama testleri, karaciğer/böbrek fonksiyonları ve mikrobiyolojik/serolojik incelemeler yapılır. Akciğer grafisi ve EKG çekilir. Kemik iliğinden toplama ve genel anestezi planlanan olgularda anestezi bölümü de vericiyi değerlendirir. Bu hazırlıkların çoğu 1–2 gün içinde tamamlanabilir.
Donör ön değerlendirmesi
- Tıbbi öykü ve fizik muayene
- Tam kan sayımı, koagülasyon ve biyokimya testleri
- Mikrobiyolojik/serolojik taramalar
- Akciğer grafisi ve elektrokardiyografi
- Genel anestezi gerekecekse anestezi konsültasyonu
Kemik İliğinden Kök Hücre Toplama
İşlem ameliyathanede, kalça kemiğinin arka kısmından (posterior iliak krest) özel iğnelerle genel anestezi altında yapılır. Yaklaşık bir ünite kana eşdeğer hacimde kemik iliği alınır ve laboratuvarda kök hücreler ayrıştırılarak sayı ve canlılık (viabilite) analizi yapılır. Toplama sonrası kas ağrısına benzer hafif ağrılar görülebilir; genellikle basit ağrı kesicilerle kontrol edilir ve verici çoğunlukla aynı gün taburcu edilir. Kemik iliği kısa sürede kendini yeniler.
Kan Yoluyla Kök Hücre Toplama (Aferez)
Aferez, kök hücre toplamında en sık tercih edilen yöntemdir. Kök hücrelerin çevre kanına çıkışını artırmak için G‑CSF uygulanır; ilaç başlandıktan yaklaşık 4. günde kan ve kök hücre sayımı değerlendirilir ve yeterli bulunursa aferez yapılır. Damar yolu koldaki geniş bir vende sağlanabilir; gerekli hallerde merkezi venöz kateter kullanılabilir. İşlem sırasında ağrı hissedilmez ve kişi kısa sürede günlük yaşamına döner.
Aferezin olağan yan etkileri
- Hafif baş dönmesi ve ürperme
- Dudak çevresinde uyuşma
- El-ayaklarda kramp ve karıncalanma
- Nedensel mekanizma: Antikoagülanın kalsiyuma bağlanmasına bağlı geçici kalsiyum düşüklüğü
Bu yakınmalar genellikle kalsiyum desteği ve izlemle hızla düzelir.
Aferez süresi ve seans sayısı
Her seans ortalama 4–6 saat sürer. Gerekli toplam hücre miktarına göre işlem birden fazla gün tekrarlanabilir.
Kordon Kanından Kök Hücre Alımı
Kordon kanı kök hücreler açısından zengindir ve doğumdan sonra kordon kesildikten sonraki ilk dakikalarda toplanır. İşlem hem vajinal doğumda hem de sezaryende uygulanabilir ve anne-bebek için ek bir risk oluşturmaz. Alınan örnek yaklaşık 26 saat içinde laboratuvara ulaştırılır, uygun yöntemlerle işlenir ve kriyopreserve edilerek buharlı azot tanklarında saklanır. Gerektiğinde çözdürülerek tedavide kullanılabilir.
Bağışın Önemi
Gerek kemik iliğinden gerekse aferezle kök hücre bağışı genellikle iyi tolere edilen işlemlerdir ve vücut kısa sürede hücre üretimini telafi eder. Daha fazla sayıda gönüllünün verici olması, nakil bekleyen hastalar için uygun eşleşme bulunma şansını artırır.