Kök Hücre ve Kemik İliği Bağışı
Allojeneik kök hücre nakli, genetik açıdan uyumlu bir donörden kemik iliği, periferik kan veya kordon kanı kök hücrelerinin alıcıya transferini içerir. Nakil başarısı, HLA A, B, C ve DR lokuslarında yüksek düzeyde uyuma bağlıdır; tam uyumlu kardeş donör yoksa ulusal ve uluslararası kayıtlar taranır, gerekirse haploidentik aile donörleri kullanılır. Verici kaydı, TÜRKÖK kapsamında 18–50 yaş arası sağlıklı bireylerle yapılır; birinci derece yakınlardan doğrudan bağışta 2–60 yaş aralığı dikkate alınır. Kök hücre toplama kemik iliği hasadıyla veya G‑CSF sonrası aferezle gerçekleştirilir ve verici dokusu kısa sürede rejenerasyon gösterir. HLA örneklemesi yanak sürüntüsü veya kan testiyle yapılır ve olası eşleşmeler için elektronik olarak saklanır.
Kök Hücre ve Kemik İliği Bağışı Nedir?
Allojeneik kök hücre nakli; hastaya kardeşinden, akrabalarından veya akraba dışı gönüllü bir vericiden kemik iliği ya da periferik (çevre) kandan elde edilen kök hücrelerin verilmesi işlemidir. Naklin başarısı için donör ile alıcının genetik uyumu, özellikle HLA (doku grubu) eşleşmesinin yüksek olması gerekir.
Kök Hücre Kaynakları
Kök hücre üç ana kaynaktan toplanabilir:
- Kemik iliği: Kalça kemiğinden özel iğnelerle yapılan hasat.
- Periferik (çevre) kan: G-CSF uygulaması sonrası aferez cihazıyla koldan toplanır.
- Kordon kanı: Yenidoğanın göbek kordonundan alınan kök hücreler.
Tarihsel olarak bu uygulamaların tümüne “kemik iliği nakli” denmesi yaygındır.
Gönüllü Verici Nasıl Olunur?
Uygun adaylarda kök hücre bağışı güvenle yapılabilir. Kriterler, bağışın kapsamına göre değişir:
- Birinci derece yakınlardan bağış: 2–60 yaş arası, kronik hastalığı olmayan sağlıklı bireyler.
- TÜRKÖK (ulusal kemik iliği bankası) kaydı: 18–50 yaş arası, bilgilendirilmiş onamı olan sağlıklı bireyler; ülke genelindeki Kızılay merkezleri aracılığıyla kayıt yapılabilir.
Bağış Süreci ve Toplama Yöntemleri
İki temel toplama yöntemi uygulanır:
- Kemik iliği hasadı: Ameliyathane koşullarında, kalça kemiğinden özel iğnelerle sıvı kemik iliği toplanır.
- Periferik kan kök hücresi: Cilt altı G-CSF ile kök hücreler kana mobilize edilir; sonrasında aferez cihazıyla koldan toplanır.
Verici Güvenliği ve İyileşme
Her iki yöntemde de vericinin kök hücreleri kısa sürede kendini yeniler. İşlem sonrası günlük yaşama dönüş genellikle hızlıdır ve kalıcı bir kayıp beklenmez.
Doku Uyumu (HLA) Nedir?
HLA sistemi; A, B, C ve DR bölgelerindeki antijenleri değerlendirerek hasta ile donör arasındaki doku uyumunu gösterir. Tam uyumda bu lokuslardaki tipler eşleşir; yüksek düzeyde uyum, nakil başarısı ve komplikasyon risklerinin azaltılması açısından önemlidir.
Uygun Donör Bulma Süreci
Donör araması aşağıdaki sırayla ilerler:
- Tam uyumlu kardeş donörün değerlendirilmesi (gerekirse tek lokus uyumsuzluğu tolere edilebilir).
- Uygun kardeş yoksa: Yakın akrabalar ve ulusal kemik iliği bankasında tarama.
- Uygunluk sağlanamazsa: Uluslararası kemik iliği bankalarında arama.
- Donör bulunamazsa: Anne, baba veya yarı uyumlu kardeşten haploidentik nakil seçeneği.
HLA Örneği Nasıl Alınır?
HLA örneklemesi, yanak iç yüzeyinden alınan swab ile kolayca yapılabilir; istenirse kan örneğiyle de çalışılabilir. Analiz sonuçları kemik iliği bankasında elektronik olarak saklanır ve uygun eşleşme saptandığında donör bağış için çağrılır.