Kolestaz Nedir? Gebelikte Kolestaz Belirtileri ve Tedavisi

Kolestaz, safra akışının bozulması sonucu safra asitlerinin kanda birikmesiyle kaşıntı, sarılık, koyu idrar ve açık renkli dışkı gibi bulgulara yol açan bir sendromdur. Gebelikte intrahepatik kolestaz (ICP) özellikle üçüncü trimesterde görülür ve maternal pruritusun yanı sıra artmış erken doğum, fetal distres ve nadiren intrauterin ölüm riski taşır. Tanıda serum safra asitleri ve karaciğer enzimleri esastır; ultrason ekstrahepatik tıkanıklığı dışlamak için kullanılır. Tedavinin temelini ursodeoksikolik asit oluşturur; semptom kontrolü ve safra asitlerinin düşürülmesi hedeflenir. Şiddetli olgularda 36–37. haftadan itibaren planlı doğum değerlendirilebilir ve anne-bebek yakın izlemi önerilir. Doğum sonrası klinik tablo genellikle hızla düzelir, ancak sonraki gebeliklerde yineleme riski yüksektir.

Kolestaz Nedir?

Kolestaz, karaciğerde üretilen safranın ince bağırsağa akışının yavaşlaması veya durmasıyla ortaya çıkan bir tablodur. Safra akışı bozulduğunda safra asitleri kanda birikir; bu durum kaşıntı, sarılık, koyu renkli idrar ve açık renkli dışkı gibi belirtilere yol açabilir.

Kolestaz karaciğer içinde (intrahepatik) ya da karaciğer dışındaki safra yollarında (ekstrahepatik) gelişebilir ve nedenin belirlenmesi uygun tedavi için kritik önemdedir.

Kolestazın Nedenleri

Kolestaza birçok etken yol açabilir. En sık nedenler safra akışını engelleyen tıkanıklıklar ve karaciğer hastalıklarıdır. Bazı ilaçlar, genetik/metabolik hastalıklar ve gebelikteki hormonal değişiklikler de rol oynayabilir.

Safra yollarında tıkanıklık (safra taşı, tümör, darlık)
Karaciğer hastalıkları (hepatit, siroz, otoimmün kolanjit)
İlaçlara bağlı kolestaz
Viral enfeksiyonlar
Genetik ve metabolik nedenler
Pankreas patolojileri
Doğumsal safra yolu anomalileri

Kolestaz Türleri

Ekstrahepatik kolestaz, karaciğer dışındaki safra yollarının tıkanmasına bağlıdır ve çoğunlukla safra taşları veya kitlelerle ilişkilidir. İntrahepatik kolestaz ise karaciğer içindeki safra kanalcıklarının işlev bozukluğundan kaynaklanır; hepatit, siroz veya ilaçlar tetikleyebilir.

Gebelikte Kolestaz (İntrahepatik Gebelik Kolestazı)

Gebeliğin özellikle son trimesterinde görülen intrahepatik gebelik kolestazı (ICP), yoğun kaşıntı (çoğunlukla avuç içi/ayak tabanı, geceleri artan) ile seyreder; sarılık, koyu idrar ve açık dışkı eşlik edebilir. ICP, erken doğum, mekoniyumlu amniyon ve fetal distres riskini artırabildiğinden yakın izlem gerektirir.

Risk Faktörleri

Önceki gebelikte kolestaz öyküsü
Ailede kolestaz öyküsü/genetik yatkınlık
Çoğul gebelik
Altta yatan karaciğer veya safra yolu hastalıkları
Hormon düzeylerindeki artışa bireysel duyarlılık

Gebelikte Kolestaz Belirtileri

ICP’de belirtiler genellikle üçüncü trimesterde başlar ve geceleri şiddetlenen kaşıntı ön plandadır. Cilt döküntüsü tipik değildir; eşlik eden bulgular değişkenlik gösterebilir.

Yoğun kaşıntı (avuç içi ve ayak tabanında belirgin)
Koyu renkli idrar
Açık renkli dışkı
Gözlerde ve ciltte sararma
Yorgunluk, bulantı
Sağ üst kadranda rahatsızlık/karın ağrısı

Kaşıntı

Gece artan yaygın kaşıntı en belirgin bulgudur ve uyku kalitesini bozabilir. Genellikle döküntü olmaması ayırıcı tanıda ipucu verir.

Sarılık

Safra pigmentlerinin birikimiyle cilt ve skleralarda sararma gelişebilir; her hastada izlenmeyebilir.

Koyu İdrar ve Açık Renkli Dışkı

Bilirubin atılımındaki değişikliklere bağlı olarak idrar koyulaşırken dışkı rengi açılabilir.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Gebelikte yeni başlayan veya giderek artan kaşıntı, koyu idrar, açık dışkı ya da sarılık fark edildiğinde vakit kaybetmeden bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır. Erken değerlendirme anne ve bebek risklerini azaltır.

Tanı ve Teşhis Yöntemleri

Tanıda klinik öykü, fizik muayene ve laboratuvar testleri temel alınır; ayrıca ekstrahepatik tıkanıklığı dışlamak için görüntüleme yapılabilir.

Kan testleri: karaciğer enzimleri (ALT, AST, ALP, GGT), bilirubin
Safra asitleri ölçümü (gebelik kolestazında kilit test)
Ultrason ile karaciğer ve safra yollarının değerlendirilmesi
Ayrıntılı tıbbi öykü ve fizik muayene

Tıbbi Öykü ve Muayene

Belirtilerin başlangıcı, şiddeti ve önceki gebeliklerde benzer öykü sorgulanır; ayırıcı tanıya yönelik muayene yapılır.

Laboratuvar Testleri

Karaciğer enzimlerindeki yükselmeler ve serum safra asitleri tanıyı destekler; izlemlerde tedavi yanıtını değerlendirmede kullanılır.

Görüntüleme Yöntemleri

Ultrason başta olmak üzere non-invaziv yöntemler ekstrahepatik nedenleri dışlamaya yardımcı olur.

Gebelikte Kolestaz Tedavisi

Tedavinin amacı kaşıntıyı hafifletmek, safra asit düzeylerini düşürmek ve fetal riskleri azaltmaktır. İzlem sıklığı ve doğum planı klinik duruma göre bireyselleştirilir.

İlaç tedavisi: Ursodeoksikolik asit (UDCA) birinci basamak ajandır.
İzlem: Düzenli kan testleri ve fetal değerlendirmeler (örn. NST, ultrason).
Destekleyici önlemler: Yağlı ağır yiyeceklerden kaçınma, yeterli sıvı, ılık duş, rahat kıyafetler.
Vitamin desteği: K vitamini eksikliği riski olan olgularda hekim kararıyla destek.
Doğum zamanlaması: Şiddetli olgularda ve ileri gebelik haftalarında planlı doğum (genellikle 36–37. hafta civarı) değerlendirilebilir.

Gebelikte Kolestazın Anne ve Bebek Üzerindeki Etkileri

Anne Sağlığına Etkileri

Yoğun kaşıntı uyku ve yaşam kalitesini bozar; yağda çözünen vitaminlerin emilimi azalabilir ve K vitamini eksikliğine bağlı kanama riski artabilir.

Bebek Sağlığına Etkileri

Erken doğum, fetal distres ve mekoniyum aspirasyonu riskinde artış görülebilir; bu nedenle yakın fetal izlem ve uygun doğum zamanlaması önemlidir.

Önleme ve Risk Azaltma

Düzenli gebelik kontrolleri, risk faktörlerinin belirlenmesi ve semptomların erken bildirilmesiyle komplikasyon riski azaltılabilir. Sağlıklı beslenme ve hafif egzersiz karaciğer fonksiyonlarını destekleyebilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Kolestaz Doğumdan Sonra Geçer mi?

Gebelik kolestazı çoğunlukla doğumdan sonraki günler-haftalar içinde geriler; yine de laboratuvar kontrolleriyle iyileşme izlenmelidir.

Gelecek Gebeliklerde Kolestaz Riski Nedir?

Önceki ICP öyküsü olanlarda yineleme riski yüksektir; sonraki gebeliklerde yakın takip önerilir.

Emzirme Döneminde Kolestazın Etkileri

ICP genellikle emzirmeyi doğrudan kısıtlamaz; doğum sonrası karaciğer testlerinin normale dönmesi ve hekimin önerilerine uyum önemlidir.