Kolorektal Kanser Nedir? Belirtileri, Türleri ve Tedavisi

Kolorektal kanser, çoğunlukla adenomatöz poliplerden gelişen ve kolon ile rektumu etkileyen bir malignitedir. Erken evrede sessiz ilerleyebilir; dışkıda kan, bağırsak alışkanlıklarında kalıcı değişiklik ve demir eksikliği anemisi başlıca uyarı bulgularıdır. Kesin tanıda kolonoskopi ve biyopsi esastır; BT, MR ve seçilmiş durumlarda PET/BT evreleme ve yayılımın belirlenmesinde kullanılır. Tedavi, tümörün yeri ve evresine göre cerrahi, kemoterapi, radyoterapi, hedefe yönelik tedaviler ve immünoterapiyi içerir. Rektal kanserde neoadjuvan yaklaşımlar lokal kontrolü artırır; metastatik hastalıkta resektabl odaklara metastazektomi düşünülebilir. Düzenli tarama ve risk temelli izlem, sağkalımı anlamlı biçimde iyileştirir.

Kolorektal Kanser Nedir?

Kolorektal kanser, kalın bağırsak (kolon) ve rektumda ortaya çıkan kötü huylu tümörlerin genel adıdır. Vaka çoğunluğu, zaman içinde kansere dönüşebilen adenom tipi poliplerden gelişir. Yaşın ilerlemesi, aile öyküsü ve kalıtsal sendromlar, inflamatuvar bağırsak hastalığı, obezite, sigara, alkol ve düşük lifli beslenme riski artıran başlıca etkenlerdir.

Hastalık erken evrede sessiz seyredebilir. Bu nedenle tarama programları kritik önemdedir; ortalama riskli bireylerde orta yaşlardan itibaren kolonoskopi başta olmak üzere uygun aralıklarla tarama önerilir. Yüksek riskli kişilerde tarama daha erken yaşta ve daha sık yapılmalıdır.

Kolorektal Kanser Türleri

Kolorektal kanserler en sık adenokarsinomdur; daha nadir olarak nöroendokrin (karsinoid) tümörler, gastrointestinal stromal tümörler (GIST) ve lenfomalar görülebilir. Hastalık bazen karaciğer veya akciğer gibi organlara yayılarak metastatik hale gelir.

Adenokarsinom: Kolon ve rektum mukozasındaki bez hücrelerinden kaynaklanır ve olguların çoğunu oluşturur.
Nöroendokrin (karsinoid) tümörler: Hormon üreten hücrelerden gelişir.
GIST: Bağırsak duvarının destek dokusundan köken alır.
Lenfoma: Bağırsaklardaki lenfoid dokudan gelişir.
Metastatik kolorektal kanser: Uzak organ tutulumunun bulunduğu durumdur.

Kolon Kanseri

Kolon kanseri, kalın bağırsağın değişik segmentlerinde gelişebilir. Erken dönemde belirti vermeyebilir; ilerledikçe dışkılama alışkanlıklarında değişiklik, dışkıda kan, karın ağrısı, kilo kaybı ve yorgunluk görülebilir. Taramayla saptanan poliplerin çıkarılması ve erken evrede cerrahi tedavi sağkalımı belirgin iyileştirir.

Rektum Kanseri

Rektum kanseri, kalın bağırsağın son kısmında ortaya çıkar. Anatomik farklılıkları nedeniyle çevre dokulara yayılım paterni kolon kanserinden farklıdır ve sıklıkla cerrahi öncesi kemoradyoterapi ile tümör küçültülerek ameliyat planlanır. Belirtiler arasında makattan kanama, dışkılama alışkanlıklarında değişiklik ve tam boşalamama hissi yer alır.

Kolorektal Kanser Belirtileri

Belirtiler hastalığın yerine ve evresine göre değişir. Aşağıdaki yakınmalar uyarıcı olabilir:

Bağırsak alışkanlıklarında kalıcı değişiklik (ishal, kabızlık veya dışkı çapında incelme)
Dışkıda kan (parlak kırmızı veya koyu renk)
Makattan kanama ve dışkılama sonrası tam boşalamama hissi
Karın ağrısı, kramp ve şişkinlik
Açıklanamayan kilo kaybı, iştahsızlık
Sürekli yorgunluk ve demir eksikliği anemisi bulguları

Tanı ve Uygulanan Testler

Kesin tanı için endoskopik değerlendirme ve biyopsi esastır. Evreleme ve yayılımın gösterilmesi amacıyla görüntüleme yöntemleri kullanılır.

Kolonoskopi: Tüm kolon ve rektumun incelenmesi; gerekli alanlardan biyopsi alınması.
Sigmoidoskopi/rekstoskopi: Alt kolon ve rektumun değerlendirilmesi.
BT kolonoskopi (sanal kolonoskopi): Radyolojik tabanlı tarama yöntemi.
Dışkıda gizli kan testleri (gFOBT/FIT) ve dışkı DNA testleri: Tarama amaçlı.
Kan testleri: CEA gibi tümör belirteçleri ve tam kan sayımı.
Görüntüleme: Evreleme için toraks-abdomen-pelvis BT; rektal kanserde pelvik MR; seçilmiş olgularda PET/BT.

Tedavi Yöntemleri

Tedavi, tümörün yeri, evresi, biyolojisi ve hastanın genel durumuna göre multidisipliner olarak planlanır. Amaç, kür şansını en üst düzeye çıkarmak ve nüks riskini azaltmaktır.

Cerrahi Müdahale

Erken ve seçilmiş ileri evre olgularda temel tedavi yöntemidir. Segmenter kolektomi veya rektal rezeksiyonla tümör ve çevresindeki lenf nodları çıkarılır. Laparoskopik ve robotik yaklaşımlar, daha az ağrı ve daha hızlı iyileşme sağlayabilir. Bazı durumlarda geçici ya da kalıcı stoma gerekebilir. Uygun hastalarda karaciğer/akciğer metastazlarına metastazektomi uygulanabilir.

Onkolojik prensiplerle yeterli cerrahi sınır ve lenf nodu diseksiyonu
Minimal invaziv teknikler (laparoskopik/robotik)
Patolojik incelemeye göre adjuvan tedavi planlaması

Kemoterapi ve Radyoterapi

Adjuvan (ameliyat sonrası) kemoterapi, nüks riskini azaltmak için; neoadjuvan (ameliyat öncesi) tedaviler ise tümörü küçültmek ve cerrahi başarısını artırmak için uygulanabilir. Radyoterapi özellikle rektum kanserinde lokal kontrolü iyileştirmek amacıyla kullanılır.

Hedefe Yönelik ve İmmünoterapi

Moleküler profillemeye göre anti-VEGF veya RAS vahşi tip tümörlerde anti-EGFR ajanları eklenebilir. Mikrosatellit instabilitesi yüksek (MSI-H) veya dMMR tümörlerde immünoterapi etkili bir seçenektir. Bu tedaviler genellikle metastatik hastalıkta kemoterapiyle kombine edilir veya tek başına uygulanır.

Düzenli takip (klinik muayene, CEA izlemi, görüntüleme ve endoskopi) olası nükslerin erken yakalanması için gereklidir. Sağlıklı beslenme, düzenli fiziksel aktivite, sigarayı bırakma ve alkol kısıtlaması yaşam kalitesini ve sonuçları iyileştirebilir.