Kontakt Dermatit Nedir? Belirtileri, Türleri ve Tedavi Yöntemleri
Kontakt dermatit, irritan veya alerjen maddelere maruz kalma sonrası gelişen, klinik olarak eritem, pruritus, ödem, vezikül ve skuamla seyreden inflamatuvar bir dermatozdur. İrritan tip bariyer disfonksiyonu ve doğrudan toksisiteyle, alerjik tip ise gecikmiş tip (Tip IV) hipersensitivite mekanizmasıyla ortaya çıkar. Tanıda öykü ve fizik muayene temel olup, alerjik şüphede yama testi sorumlu alerjeni saptamada altın standarttır. Tedavinin esası tetikleyiciden kaçınma, cilt bariyerinin onarımı (emoliyanlar) ve alevlenmelerde kısa süreli topikal kortikosteroidlerdir; pruritus için antihistaminikler, yaygın/şiddetli olgularda sistemik tedaviler gerekebilir. Uygun yönetimle prognoz genellikle iyidir; tedavi edilmediğinde kronikleşme, likenifikasyon ve sekonder enfeksiyonlar görülebilir.
Kontakt Dermatit Nedir?
Kontakt dermatit, cildin belirli bir maddeyle doğrudan temas etmesinden sonra gelişen iltihaplı bir reaksiyondur. En sık deterjanlar, sabunlar, parfümler, nikel gibi metaller ve lateks ile tetiklenir. Bulgular temas alanında kızarıklık, kaşıntı, yanma, şişlik, kuruluk ve bazen içi sıvı dolu kabarcıklar şeklinde görülebilir.
Kontakt Dermatit Türleri
Kontakt dermatit farklı mekanizmalarla ortaya çıkar ve klinik görünüm tetikleyiciye göre değişir.
- İrritan kontakt dermatit
- Alerjik kontakt dermatit
- Fototoksik ve fotoalerjik kontakt dermatit
- Mesleki (işe bağlı) kontakt dermatit
İrritan Kontakt Dermatit
Sabun, deterjan, çözücü ve asit-baz gibi maddelerin cilt bariyerini bozmasıyla gelişir. İlk temasta bile görülebilir ve bağışıklık aracılı değildir.
Alerjik Kontakt Dermatit
Bağışıklık sisteminin belirli bir maddeye karşı gelişen gecikmiş tip (Tip IV) yanıtına bağlıdır. Nikel, koku vericiler, koruyucular ve lateks sık alerjenlerdir. Bulgular genellikle 24–72 saat sonra belirginleşir.
Fotokontakt Dermatit
Belirli maddelere maruz kalındıktan sonra ışık (özellikle UV) etkisiyle reaksiyon oluşur. Fototoksik tipte direkt tahriş, fotoalerjik tipte bağışıklık yanıtı öne çıkar.
Mesleki Kontakt Dermatit
Temizlik, sağlık, kuaförlük, metal işleme ve inşaat gibi alanlarda tekrar eden temaslar nedeniyle daha sık görülür.
Kontakt Dermatit Neden Olur?
Nedenler irritanlar, alerjenler ve çevresel/mesleki faktörlerdir. Cilt bariyerinin zayıflaması ve genetik yatkınlık duyarlılığı artırır.
Tahriş Edici Maddeler
Deterjanlar, sabunlar, çözücüler, yağ çözücüler ve bazı temizlik-kimyasal ürünler bariyeri bozarak kızarıklık, kuruluk ve çatlamaya yol açabilir.
Alerjenler
Nikel, koku vericiler, koruyucular, kauçuk/lateks, saç boyaları ve bazı bitkiler alerjik kontakt dermatiti tetikleyebilir.
Mesleki Maruziyet
Kimyasallarla ya da ıslak çalışma ile sürekli temas eden mesleklerde risk artar. Eldiven ve uygun ekipman kullanımı önemlidir.
Günlük Ürünlerin Etkileri
Şampuan, losyon, makyaj malzemeleri ve parfüm gibi ürünlerin içerikleri hassas ciltlerde reaksiyona neden olabilir. Parfümsüz ve nazik içerikler tercih edilmelidir.
Kontakt Dermatit Belirtileri
Belirtiler temas alanında yoğunlaşır ve maruz kalınan madde ile cilt tipine göre değişir:
- Kızarıklık, şişlik, ısı artışı
- Yoğun kaşıntı ve yanma
- Kuruluk, çatlama ve pullanma
- Vezikül (kabarcık) ve sızıntı
- Ağrı ve hassasiyet
Kızarıklık ve Kaşıntı
En sık bulgulardır; temasın yoğunluğu ve süresine göre şiddetlenebilir.
Kabarcık ve Sızıntı
Özellikle alerjik tipte veziküller oluşabilir; patladığında sızıntı ve ikincil tahriş görülebilir.
Kuruluk, Çatlama ve Soyulma
Bariyer bütünlüğü bozulduğunda ciltte fissürler ve pullanma gelişir.
Yanma ve Ağrı
İrritasyon arttıkça yanma ve ağrı hissi günlük aktiviteleri zorlaştırabilir.
Şişlik ve Hassasiyet
Ödem ve dokunmakla hassasiyet eşlik edebilir.
Kontakt Dermatit Nasıl Teşhis Edilir?
Tanıda ayrıntılı öykü ve fizik muayene esastır. Temas eden madde, süresi, yineleme ve iş ilişkisi sorgulanır.
Dermatolojik Muayene ve Öykü
Lezyonların yeri, sınırları ve dağılımı gözlenir; temas paternleri değerlendirilir.
Yama Testi (Patch Test)
Alerjik kontakt dermatit şüphesinde sorumlu alerjeni belirlemede altın standarttır.
Laboratuvar Tetkikleri
Belirsiz veya enfeksiyon şüphesinde destekleyici testler istenebilir.
Ayırıcı Tanı
Atopik dermatit, seboreik dermatit, mantar enfeksiyonları ve sedef hastalığı ile karışabilir; klinik dağılım ve testlerle ayrılır.
Kontakt Dermatit Tedavi Yöntemleri
Tedavinin temel hedefi tetikleyiciden uzaklaşma, inflamasyonu azaltma ve cilt bariyerini onarmaktır.
- Tetikleyici maddelerden kaçınma
- Kısa süreli topikal kortikosteroidler
- Düzenli nemlendirici ve bariyer onarımı
- Kaşıntı için antihistaminikler
- Şiddetli yaygın olgularda sistemik tedaviler
Topikal Kortikosteroidler
Kızarıklık ve kaşıntıyı hızla azaltır; hekim önerisiyle uygun güçte ve kısa süreli kullanılmalıdır.
Antihistaminikler
Pruritus kontrolünde özellikle gece rahatlatıcı olabilir.
Nemlendiriciler ve Bariyer Bakımı
Günde birkaç kez emoliyan uygulamak kuruluğu ve çatlamayı azaltır; parfümsüz ve nazik ürünler tercih edilmelidir.
Sistemik Tedaviler
Yaygın/dirençli olgularda kısa süreli sistemik ilaçlar düşünülebilir; hekim takibi gerektirir.
Tetikleyicilerden Kaçınma
Koruyucu eldiven/giysi, uygun iş güvenliği önlemleri ve ürün içeriklerini okuma nüks riskini azaltır.
Kontakt Dermatit Tedavi Edilmezse Ne Olur?
- Kronik egzama, likenifikasyon ve kalıcı renk-değişiklikleri
- İkincil bakteriyel veya mantar enfeksiyonları
- Yoğun kaşıntı, uyku ve yaşam kalitesinde bozulma
Kronikleşme ve Kalıcı Cilt Hasarı
Uzamış olgularda cilt kalınlaşması, çatlaklar ve iyileşme güçlüğü gelişebilir.
Enfeksiyon ve Sekonder Sorunlar
Bariyer zayıflığı enfeksiyonlara yatkınlığı artırır; uygun tedavi gerekir.
Yaşam Kalitesi ve Psikolojik Etkiler
Görüntü ve kaşıntı kaynaklı stres, sosyal kısıtlılık ve uyku sorunları görülebilir.
Kontakt Dermatit ile Yaşam ve Önleyici Öneriler
- Tetikleyicilerden uzak durun; ürün etiketlerini okuyun
- İşte koruyucu eldiven ve uygun giysi kullanın
- Ellerinizi ılık suyla yıkayıp ardından nemlendirin
- Parfümsüz, nazik temizleyiciler ve emoliyanlar tercih edin
- Yeni ürünleri küçük bir alanda test edin
- Mevsim geçişlerinde bariyer bakımını artırın
- Tekrarlayan şikayetlerde dermatoloji kontrolü yaptırın
Günlük Cilt Bakımı
Nazik temizleme ve düzenli nemlendirme bariyeri güçlendirir; sıcak su ve aşırı sürtünmeden kaçınılmalıdır.
İrritan ve Alerjenlerden Korunma
Kimyasal içerikli, koku ve boyar madde barındıran ürünler mümkünse tercih edilmemelidir.
Mesleki Önlemler
Uygun eldiven seçimi, çalışma aralarında nemlendirme ve düzenli cilt kontrolü önerilir.
Kontakt Dermatit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Kontakt dermatit nedir?
Cildin irritan veya alerjen bir maddeyle teması sonrası gelişen iltihaplı reaksiyondur.
Belirtileri nelerdir?
Kızarıklık, kaşıntı, yanma, kuruluk, kabarcık ve şişlik sık belirtilerdir.
Nasıl oluşur?
İrritanlar cilt bariyerini bozarak; alerjenler gecikmiş tip bağışıklık yanıtıyla reaksiyon yapar.
Bulaşıcı mıdır?
Hayır, bulaşıcı değildir.
Nasıl teşhis edilir?
Öykü ve muayeneyle; alerjik şüphede yama testiyle sorumlu alerjen belirlenir.
Tedavi ne kadar sürer?
Hafif olgular günler içinde, bazı durumlar haftalar içinde düzelir; tetikleyiciden kaçınma belirleyicidir.
Korunmak mümkün mü?
Evet; tetikleyicilerden kaçınma, koruyucu donanım ve düzenli nemlendirme ile risk azaltılır.
Hangi doktora gidilir?
Dermatoloji (cildiye) uzmanına başvurulmalıdır.