Kuduz Nedir? Kuduz Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Kuduz, Rabies lyssavirusun neden olduğu ve belirtiler başladıktan sonra neredeyse evrensel olarak ölümcül seyreden bir ensefalomiyelittir. Bulaş en sık enfekte hayvanın ısırığıyla, ayrıca tırmalama ve salyanın açık yara veya mukozayla temasıyla gerçekleşir; organ-doku nakli kaynaklı bulaş son derece nadirdir. Kuluçka süresi tipik olarak 1-3 ay olup geniş bir aralık gösterebilir. Erken semptomlar nonspesifik iken ilerleyen dönemde hidrofobi, aerofobi, disfaji, hipersalivasyon, nöbet ve felç ortaya çıkar. Maruziyet sonrası profilaksi; derhal yara temizliği, endikasyon varsa kuduz immünoglobulini ve ulusal rehbere göre planlanan aşı şeması ile hastalık gelişimini etkin biçimde önler. Belirti başlangıcından sonra kür sağlayan tedavi bulunmadığından korunma, erken tanı ve hızlı müdahale esastır.
Kuduz Nedir?
Kuduz, Rabies lyssavirusun neden olduğu, merkezi sinir sistemini tutan ve klinik belirtiler başladıktan sonra neredeyse her zaman ölümcül seyreden bir enfeksiyondur. Bulaş en sık enfekte hayvanın ısırığıyla gerçekleşir; kedi, köpek, yarasa ve tilki gibi türler kaynak olabilir. Kuluçka süresi genellikle 1-3 ay olmakla birlikte birkaç günden bir yıla kadar değişebilir.
Hastalık erken dönemde ateş, halsizlik ve ısırık bölgesinde karıncalanma-yanma ile başlar; ilerleyen aşamada hidrofobi, aerofobi, yutma güçlüğü, aşırı salya, ajitasyon, nöbet ve felç gelişebilir.
Kuduzun Nedenleri ve Bulaş Yolları
Kuduz, çoğunlukla enfekte tükürüğün dokuya girmesiyle bulaşır. Virüs sinirler boyunca ilerleyerek beyne ulaşır ve ensefalite yol açar.
Enfekte Hayvan Isırıkları
En yaygın bulaş yoludur. Isırıkla birlikte tükürük dokuyla temas eder ve virüs sinir uçlarına erişir.
Enfekte Hayvan Tırmalamaları
Tırnakta bulunabilen salyanın ciltteki kesiklerden girmesiyle bulaş olabilir.
Salya ile Açık Yara Teması
Salyanın taze yara veya mukozayla teması bulaş riski taşır; ısırığa göre daha nadirdir.
Organ ve Doku Nakli
Çok nadir olarak enfekte donörden nakil yoluyla bulaş bildirilmiştir.
Kuduz Belirtileri
Semptomlar genellikle haftalar içinde başlar ve zamanla ağırlaşır.
- Isırık bölgesinde karıncalanma, kaşıntı veya yanma
- Ateş, halsizlik ve baş ağrısı
- Bulantı-kusma
- Hidrofobi, aerofobi ve yutma güçlüğü
- Kas spazmları, nöbetler
- Aşırı salya, bilinç değişikliği ve halüsinasyon
- Felç ve koma
Hastalık çoğunlukla dört evrede seyreder: inkübasyon, prodromal dönem, akut nörolojik dönem ve koma-ölüm. Klinik olarak ajite (furious) ve paralitik (dumb) formlar görülebilir.
Kuduzda Kimler Risk Altında?
Veterinerler, hayvan bakıcıları, laboratuvar çalışanları, orman ve mağara ortamlarında çalışanlar, endemik bölgelere seyahat edenler, kırsalda yaşayanlar, çocuklar ve aşısız evcil hayvan sahipleri daha yüksek risk taşır.
Kuduzdan Korunma
- Evcil hayvanları düzenli olarak kuduz aşısıyla koruyun.
- Vahşi ve başıboş hayvanlarla temastan kaçının; beslemeyin.
- Şüpheli temas sonrası yarayı en az 15 dakika sabun ve suyla yıkayın; iyotlu antiseptik uygulanabilir.
- Şüpheli hayvanları yerel yetkililere bildirin ve hayvanları kontrol altında tutun.
- Riskli meslek ve seyahatlerde maruziyet öncesi aşılamayı (PrEP) değerlendirin.
Kuduz Tanısı
Erken tanı hayatidir ve genellikle birden fazla örnekle yapılır.
- Tükürükte PCR ile viral RNA araştırılması
- Ense kökü deri biyopsisinde floresan antikor testi veya PCR
- Serum ve BOS antikor testleri (ELISA, RFFIT)
- Nörolojik muayene ve gerekirse MRI/BT gibi görüntüleme
Kuduz Tedavisi ve Maruziyet Sonrası Profilaksi
Belirtiler başladıktan sonra kür sağlayan tedavi yoktur. Bu nedenle maruziyet sonrası profilaksi esastır.
- Yara bakımı: Derhal ve bol su-sabunla en az 15 dakika yıkama; mümkünse iyotlu antiseptik.
- Kuduz immünoglobulini (RIG): Kategori III temaslarda, mümkün olduğunca yaranın içine ve çevresine infiltre edilir.
- Aşı: Ulusal protokole göre planlanır; yaygın şema gün 0, 3, 7 ve 14 olup, bazı durumlarda gün 28 ve immünsüprese kişilerde ek dozlar gerekebilir.
Aşılar genellikle iyi tolere edilir; enjeksiyon yerinde ağrı, hafif ateş ve baş ağrısı görülebilir.
Hayvan Isırmasında İlk Yardım
- Yarayı gecikmeden en az 15 dakika sabun ve suyla yıkayın.
- Alkol veya iyotlu antiseptikle temizleyin; sıkı bandajla kapatmayın.
- En yakın sağlık kuruluşuna başvurun; risk değerlendirmesi, aşı ve gerekirse RIG uygulansın.
- Isıran hayvanın mümkünse güvenli gözlemi sağlansın ve yetkililere bildirilsin.
Sıkça Sorulan Sorular
Kuduz Olduğumu Nasıl Anlarım?
Isırık yerinde karıncalanma-yanma, ateş ve baş ağrısını takiben hidrofobi, kas spazmları, bilinç değişiklikleri ve felç ortaya çıkabilir. Şüphede acil tıbbi değerlendirme gerekir.
Kuduz Ölümcül müdür?
Belirti başladıktan sonra neredeyse her zaman ölümcüldür; bu nedenle korunma ve maruziyet sonrası profilaksi kritik önemdedir.
Kuduz İçin Hangi Bölüme Gitmeliyim?
Acil servis veya enfeksiyon hastalıkları birimine başvurun.
Kuduz Nasıl Bulaşır?
En sık ısırık yoluyla; ayrıca tırmalama ve salyanın açık yara veya mukozayla temasıyla bulaşır. İnsandan insana rutin bulaş yoktur; organ nakli kaynaklı bulaş çok nadirdir.
Kuduz Aşısı Yan Etkileri
Genellikle hafif ve geçicidir; enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, hafif ateş ve baş ağrısı görülebilir.
Kedi Tırmalaması Kuduz Yapar mı?
Eğer tırnak salyayla kontamine ise cilt bütünlüğü bozulduğunda bulaş olabilir; sağlık değerlendirmesi ve profilaksi gerekir.
Kuduzun Kuluçka Süresi Ne Kadardır?
Tipik olarak 1-3 ay; ancak birkaç günden bir yıla kadar değişebilir.
Isırık Olmadan Bulaşır mı?
Nadir olarak salyanın açık yara veya mukoza temasıyla olabilir; ısırık en yaygın yoldur.