Kulakta Sıvı Birikmesi Nedir? Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri
Efüzyonlu otitis media (OME), östaki borusu disfonksiyonu sonucu orta kulakta sıvı birikimi ile seyreden, özellikle çocuklarda sık görülen bir durumdur. Klinik olarak iletim tipi işitme kaybı, kulakta dolgunluk ve zaman zaman denge şikayetleri ile ortaya çıkar. Tanıda otoskopi, timpanometri ve odyometri temel araçlardır. Yönetimde ilk seçenek çoğu olguda bekle-gör yaklaşımıdır; OME için rutin antibiyotik ve dekonjestan/antihistaminik önerilmez, ancak eşlik eden alerjik rinitte intranazal steroidler yararlı olabilir. Üç aydan uzun süren sıvı, anlamlı işitme kaybı veya tekrarlayan olgularda ventilasyon tüpü ve seçilmiş çocuklarda adenoidektomi düşünülebilir. Sigara dumanından kaçınma, alerji kontrolü ve nazal hijyen gibi önlemler nüksleri azaltmaya yardımcı olur.
Kulakta Sıvı Birikmesi Nedir?
Kulakta sıvı birikmesi, tıbbi adıyla efüzyonlu otitis media (OME), kulak zarının arkasında enfeksiyon bulgusu olmaksızın sıvı toplanmasıdır. En sık neden östaki borusunun yeterince havalandıramaması veya tıkanmasıdır. Çocuklarda östaki borusunun daha kısa ve yatay olması nedeniyle erişkinlere göre daha yaygındır. Yakınmalar genellikle işitmede azalma, kulakta dolgunluk-basınç ve bazen çınlama ya da denge sorunlarıdır.
Kulakta Sıvı Birikmesinin Nedenleri
Orta kulakta sıvı birikimine çoğunlukla östaki borusu işlev bozukluğu yol açar. Bu bozukluğu tetikleyen durumlar aşağıda özetlenmiştir.
- Üst solunum yolu enfeksiyonları (nezle, grip sonrası mukus artışı ve östaki tıkanması)
- Östaki borusu disfonksiyonu (yapısal veya fonksiyonel)
- Alerjik rinit ve sinüzit
- Geniz eti (adenoid) büyümesi
- Ani basınç değişiklikleri (uçak yolculuğu, dalış)
- Sigara dumanına maruz kalma
- Bağışıklık sisteminin zayıflığı, sık enfeksiyon
- Gastroözofageal reflüye bağlı nazofarenks iritasyonu
Akut otitis mediada gelişen iltihap sonrasında orta kulakta sıvı kalabilir ve bu sıvı haftalarca sürebilir. Bu durum OME’ye dönüşerek geçici iletim tipi işitme kaybına yol açabilir.
Östaki Borusu Tıkanıklığı
Östaki borusu orta kulağın havalanmasını ve basınç dengesini sağlar. Enfeksiyon, alerji, adenoid hipertrofisi veya yapısal darlık gibi nedenlerle tıkandığında orta kulakta sıvı birikir.
Alerjik Reaksiyonlar
Alerjik rinitte gelişen mukozal ödem ve mukus artışı östaki borusunun açılıp kapanmasını bozarak sıvı birikimini kolaylaştırır.
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları
Soğuk algınlığı ve sinüzit sırasında mukus artışı ve ödem, östaki borusu açıklığını azaltır; drenaj bozulduğunda orta kulakta sıvı kalabilir.
Basınç Değişiklikleri (Uçak, Dalış)
Hızlı basınç değişimleri östaki borusunun basıncı eşitleme görevini zorlaştırır; özellikle burun tıkanıklığı olanlarda sıvı birikimi ve kulak ağrısı tetiklenebilir.
Kulakta Sıvı Birikmesinin Belirtileri
Belirtiler hafif ve sinsi olabilir. Çocuklarda yakınmalar fark edilmeyebilir; bu nedenle işitme değerlendirmesi önemli olabilir.
- İşitmede azalma, sesleri boğuk-duyma
- Kulakta tıkanıklık, dolgunluk veya basınç hissi
- Yutkunma veya esnemeyle çıtırtı/patlama hissi
- Baş dönmesi veya dengesizlik
- Zaman zaman kulak çınlaması
- Belirgin ağrı olmadan süren rahatsızlık
İşitme Kaybı veya Azalması
Orta kulaktaki sıvı ses iletimini zayıflatır ve genellikle geçici iletim tipi işitme kaybı yapar. Çocuklarda dil ve öğrenme gelişimini etkileyebilir.
Kulakta Dolgunluk ve Basınç
Sıvı varlığı ve havalanma bozukluğu kulakta tıkanıklık ve basınç hissi yaratır; basınç değişimlerinde şikayet artabilir.
Kulak Çınlaması (Tinnitus)
Sıvının ses iletimini etkilemesi bazı hastalarda geçici çınlama veya uğultuya neden olabilir.
Baş Dönmesi ve Denge Sorunları
İç kulak denge sistemi etkilenebilir; özellikle ani baş hareketlerinde dengesizlik hissi artabilir.
Kulakta Ağrı veya Rahatsızlık
OME çoğunlukla ağrılı değildir; ancak basınç değişimleri veya eşlik eden enfeksiyon durumunda ağrı görülebilir.
Tanı ve Uygulanan Testler
Tanı; öykü, fizik muayene ve işitme testlerine dayanır. Otoskopide kulak zarında matlaşma, sıvı seviyesi veya kabarcıklar görülebilir. Timpanometri orta kulak basıncını ve kulak zarı hareketliliğini değerlendirir. Odyometri işitme kaybının derecesini belirler ve özellikle çocuklarda tarama amaçlı yararlıdır.
Tedavi Yöntemleri
Yaklaşım, yakınmaların şiddeti, süresi ve işitmeye etkisine göre planlanır.
İzlem (Bekle-gör)
OME olgularının çoğu 6–12 hafta içinde kendiliğinden düzelir. Bu dönemde semptom takibi ve gerekirse işitme değerlendirmesi önerilir.
İlaç Tedavisi
Rutin antibiyotik, sistemik dekonjestan ve antihistaminikler OME tedavisinde genellikle önerilmez. Eşlik eden alerjik rinit varsa intranazal kortikosteroidler ve uygun hastalarda antihistaminikler yararlı olabilir. Nazal tuzlu su irrigasyonu semptomları hafifletebilir.
Cerrahi Seçenekler
Üç aydan uzun süren, belirgin işitme kaybına yol açan veya tekrarlayan olgularda kulak zarına ventilasyon tüpü yerleştirilmesi (miringotomi ile) düşünülebilir. Adenoid hipertrofisi olan çocuklarda adenoidektomi nüksleri azaltabilir.
Önleme Önerileri
Risk azaltıcı önlemler, nükslerin ve yakınmaların hafifletilmesine yardımcı olur.
- Sigara dumanından ve kirli havadan kaçınma
- Alerjik rinit ve sinüzitin uygun tedavisi
- Düzenli nazal hijyen (tuzlu su ile burun temizliği)
- Üst solunum yolu enfeksiyonlarından korunma, el hijyeni
- Çocuklarda biberonla yatarak beslenmeden kaçınma
- Basınç değişikliklerinde (uçak, dalış) burun açıcı önlemler ve kulak eşitleme teknikleri
Sıkça Sorulan Sorular
Kulakta sıvı birikmesi kendiliğinden geçer mi?
Çoğu olgu haftalar içinde kendiliğinden düzelir. Yakınmalar sürerse veya artarsa değerlendirme gerekir.
İşitme kaybına neden olur mu?
Evet, genellikle geçici iletim tipi işitme kaybı yapar. Uzun sürerse özellikle çocuklarda dil-gelişim üzerinde olumsuz etki görülebilir.
Çocuklarda tedavi nasıl planlanır?
Öncelik izlem ve altta yatan nedenin (alerji, adenoid) yönetimidir. Üç aydan uzun süren ve işitmeyi etkileyen olgularda ventilasyon tüpü ve uygun çocuklarda adenoidektomi düşünülebilir.
Hangi doktora gidilmelidir?
Kulak burun boğaz (KBB) uzmanı tanı ve tedaviyi planlar; işitme testleri için odyoloji biriminden destek alınır.