Laktoz Nedir? Laktoz İntoleransı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Laktoz, glikoz ve galaktozdan oluşan bir disakkarittir ve sindirimi ince bağırsakta üretilen laktaz enzimi ile gerçekleşir. Laktaz eksikliği, laktoz intoleransına yol açarak şişkinlik, gaz, karın ağrısı ve ishal gibi semptomlara neden olur. Primer laktoz intoleransı yaşla birlikte enzim üretiminin azalmasıyla gelişirken, sekonder tip ince bağırsak mukozasını etkileyen hastalık veya enfeksiyonlar sonrası ortaya çıkar; konjenital form oldukça nadirdir. Tanıda hidrojen nefes testi, laktoz tolerans testi, dışkı asidite ölçümü ve eliminasyon-provokasyon yaklaşımı kullanılır. Tedavide laktozdan kaçınma, laktozsuz veya fermente süt ürünleri, laktaz enzimi takviyesi ve kalsiyum-D vitamini yeterliliğinin sağlanması temel yaklaşımlardır.

Laktoz Nedir?

Laktoz, memeli sütünde doğal olarak bulunan, glikoz ve galaktozdan oluşmuş bir disakkarittir. Bu şekerin emilebilmesi için ince bağırsakta laktaz enzimi tarafından parçalanması gerekir. Laktaz yetersizliğinde laktoz sindirilemez, kalın bağırsağa geçerek bakteriler tarafından fermente edilir ve rahatsızlık oluşturur.

Laktoz; süt, yoğurt, peynir ve dondurma gibi ürünlerin yanı sıra bazı işlenmiş gıdalar ve ilaçlarda da bulunabilir. Laktoz intoleransı olan kişiler, laktozsuz ürünleri tercih edebilir veya uygun durumlarda laktaz enzimi takviyesinden yararlanabilir.

Laktoz İntoleransı Nedir?

Laktoz intoleransı, laktaz enziminin yetersizliği nedeniyle laktozun sindirilememesi sonucu gelişen bir emilim bozukluğudur. Alerjiden farklıdır; bağışıklık sistemi değil sindirim enzimindeki eksiklik ön plandadır. Yakınmalar, genellikle laktoz alımından 30 dakika ile birkaç saat sonra başlar ve tüketilen laktoz miktarına göre değişir.

Karşılaşılma sıklığı etnik kökene göre değişkenlik gösterir; Asya, Afrika ve Güney Amerika kökenlilerde daha yaygın, Kuzey Avrupa kökenlilerde daha seyrektir. Çoğu bireyde ilk belirtiler erişkinlik döneminde ortaya çıkar.

Laktoz İntoleransı Belirtileri

Sindirilmeyen laktozun kolonda fermente olması gaz üretimi ve osmotik yük artışına neden olur. En sık görülen yakınmalar şunlardır:

Karında şişkinlik ve aşırı gaz
Karın ağrısı veya kramp
İshal ya da sulu dışkılama
Bulantı, bazen kusma
Bağırsaklarda guruldama sesleri
Yemek sonrası rahatsızlık ve ani tuvalet ihtiyacı

Kimlerde Görülür?

Laktaz eksikliğinin tipi ve nedeni kişiden kişiye değişir:

Primer laktoz intoleransı: Yaşla birlikte laktaz üretiminin fizyolojik olarak azalmasıyla gelişir ve en sık görülen tiptir.
Sekonder laktoz intoleransı: Çölyak, Crohn, bağırsak enfeksiyonları veya kemoterapi gibi durumların ince bağırsakta hasar oluşturmasına bağlıdır; geçici ya da kalıcı olabilir.
Konjenital laktoz intoleransı: Nadir ve genetik kökenlidir; bebekler doğuştan laktaz üretemez.
Gelişimsel laktoz intoleransı: Prematüre bebeklerde bağırsak olgunlaşması tamamlanıncaya kadar geçici laktaz yetersizliği görülebilir.

Laktoz İntoleransı Nedenleri

Temel mekanizma laktaz enziminin yetersizliğidir. Genetik yatkınlık, yaşla azalan enzim üretimi ve ince bağırsak mukozasında hasara yol açan hastalıklar başlıca nedenlerdir. Nadir görülen konjenital olgularda sorun doğumdan itibaren mevcuttur.

Tanı ve Uygulanan Testler

Tanı, klinik öykü ile laboratuvar testlerinin birlikte değerlendirilmesiyle konur. Aşağıdaki yöntemler sık kullanılır:

Hidrojen nefes testi: Laktoz alımı sonrası solukla atılan hidrojen düzeyi ölçülür.
Laktoz tolerans (kan glukoz) testi: Laktoz yüklemesini takiben kan şekeri artışı değerlendirilir.
Dışkı asiditesi: Özellikle çocuklarda, fermente karbonhidratlara bağlı pH düşüşünü gösterir.
Eliminasyon-provokasyon: Laktozsuz diyetle semptomların düzelmesi ve yeniden alımda yakınmaların tekrarı izlenir.
Genetik testler ve nadiren biyopsi: Seçilmiş olgularda yardımcı olabilir.

Tedavi ve Uygulanan Yöntemler

Semptom kontrolü için diyetin kişiselleştirilmesi esastır. Aşağıdaki stratejiler yararlı olabilir:

Laktozu sınırlama veya kaçınma: Süt ve yumuşak peynir gibi yüksek laktozlu gıdaları azaltmak, laktozsuz alternatifler kullanmak.
Fermente süt ürünleri: Yoğurt ve olgun peynirler daha düşük laktoz içerdiğinden bazı kişilerde daha iyi tolere edilir.
Laktaz enzimi takviyesi: Laktoz içeren gıdalar öncesi alınarak sindirimi kolaylaştırabilir.
Probiyotikler: Bağırsak mikrobiyotasını destekleyerek semptomları hafifletebilir.
Kalsiyum ve D vitamini: Laktoz kısıtlamasında kemik sağlığı için güçlendirilmiş ürünler ve uygun besin kaynakları tercih edilmelidir.
Beslenme danışmanlığı: Diyetisyen eşliğinde dengeli, yeterli ve sürdürülebilir bir plan oluşturulması önerilir.

Önleme ve Yaşam Önerileri

Laktoz intoleransını tamamen önlemek mümkün olmasa da semptomları azaltmak için:

Ürün etiketlerini okuyarak gizli laktoz kaynaklarını belirleyin.
Laktozsuz süt ve süt ürünleri ile bitkisel alternatifleri (soya, badem, yulaf) değerlendirin.
Gerekli durumlarda laktaz takviyesi kullanın.
Küçük porsiyonlarla başlayarak toleransı kademeli test edin.
Fermente ve düşük laktozlu seçenekleri tercih edin.
Kalsiyum ve D vitamini alımını izleyin.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Yetişkinlerde Laktoz İntoleransı Belirtileri Nelerdir?

Şişkinlik, gaz, karın ağrısı/kramp, ishal ve bulantı tipiktir; genellikle alımdan 30 dakika–2 saat sonra başlar.

Bebeklerde Laktoz İntoleransı Belirtileri Nelerdir?

Sulu-köpüklü, kötü kokulu ve asidik dışkı; huzursuzluk, şişkinlik ve aşırı gaz görülebilir. Pişik sık eşlik eder.

Laktoz İntoleransı ve Süt Alerjisi Aynı Şey mi?

Hayır. Laktoz intoleransı enzim eksikliğine bağlıdır; süt alerjisinde bağışıklık sistemi rol alır ve yaklaşım farklıdır.

Laktoz İntoleransı Nasıl Anlaşılır?

Semptom değerlendirmesiyle birlikte nefeste hidrojen, laktoz yükleme ve dışkı asidite testleri tanıda kullanılır.

Laktoz İntoleransı İlacı Var mı?

Kür sağlayan ilaç yoktur; laktaz takviyeleri ve laktozsuz ürünler semptomları yönetmeye yardımcı olur.

Laktoz İntoleransı Bebek Kakasıyla Anlaşılır mı?

Asidik ve sulu dışkı gibi bulgular ipucu verebilir; kesin tanı için tıbbi değerlendirme gerekir.

Anne Sütü Laktoz İntoleransına Neden Olur mu?

Anne sütü doğal laktoz içerir; yalnızca çok nadir konjenital laktaz eksikliğinde sorun oluşturur.