Likit Biyopsi Nedir? Likit Biyopsi Nasıl, Ne Zaman Yapılır?

Likit biyopsi, kanda dolaşan tümör DNA’sı ve hücrelerinin tespitiyle kanserin tanı ve takibinde kullanılan minimal invaziv bir yöntemdir. Yöntem; erken tanıya katkı, hedefe yönelik tedavi seçimi, tedavi yanıtı ve direnç mutasyonlarının izlenmesinde değer sunar. NGS ve dijital PCR gibi hassas yöntemlerle ctDNA analizinin duyarlılığı artmakla birlikte, düşük tümör yükünde yalancı negatif sonuçlar mümkün olduğundan doku biyopsisini tamamen ikame etmez. Akciğer, meme ve pankreas gibi solid tümörlerde ve bazı hematolojik kanserlerin izleminde uygulanabilir. Klinik karar verme sürecinde sonuçların radyoloji ve patoloji ile birlikte bütüncül olarak değerlendirilmesi önerilir.

Likit biyopsi nedir?

Likit biyopsi, kan veya diğer vücut sıvılarında dolaşan tümör DNA’sı (ctDNA), dolaşımdaki tümör hücreleri (CTC) ve tümör kaynaklı veziküllerin incelenmesine dayanan, doku biyopsisini tamamlayan minimal invaziv bir yaklaşımdır. Amaç, tümörden salınan genetik materyali yakalayarak kanserin varlığı, biyolojik özellikleri ve tedaviye yanıtı hakkında bilgi edinmektir.

Nasıl çalışır?

Tümörler zamanla kana küçük DNA parçacıkları ve bazen tümör hücreleri salar. Laboratuvar, bu materyali ileri moleküler yöntemlerle tarar ve kanserde sık görülen genetik değişiklikleri araştırır.

ctDNA: Tümöre ait mutasyon, delesyon, amplifikasyon veya füzyonların saptanması.
CTC: Dolaşımdaki tümör hücrelerinin sayımı ve moleküler profili.
Eksozom/veziküller: Hücreler arası iletişimde rol alan, tümöre özgü içerik taşıyabilen yapılar.

Likit biyopsi nasıl yapılır?

Uygulama çoğunlukla standart bir kan örneği alınmasıyla başlar. Örnek, uygun tüplere alınır, kısa sürede plazmaya ayrılır ve analiz için laboratuvara gönderilir.

Örnek tipi: Genellikle venöz kan; bazı durumlarda idrar, balgam veya beyin omurilik sıvısı gibi diğer sıvılar.
Analiz: NGS (Yeni Nesil Dizileme) ve dijital PCR ile hedef gen veya panel kapsamlı tarama.
Süre: Merkeze göre değişmekle birlikte birkaç gün ile 1-2 hafta içinde raporlanır.

Ne zaman tercih edilir?

Likit biyopsi, dokuya erişimin zor olduğu, biyopsinin riskli olduğu veya hastalığın dinamik takibinin gerektiği durumlarda öne çıkar.

Ön tanı için destek: Klinik ve görüntüleme bulguları ile birlikte değerlendirilerek kanser şüphesini güçlendirmek.
Tedavi seçimi: Hedefe yönelik tedaviler için belirteç taraması.
İzlem: Tedavi yanıtını, minimal artık hastalığı ve yeniden yükselişi saptama.
Direnç: Tedavi sırasında/sonrasında gelişen direnç mutasyonlarını yakalama.

Avantajları

Minimal invaziv ve genellikle iyi tolere edilir.
Tekrarlanabilir; zaman içinde tümör dinamiklerini izlemeyi kolaylaştırır.
Tümör heterojenitesini daha geniş yansıtabilir.
Sonuç verme süresi çoğu doku biyopsisine göre daha kısadır.

Sınırlılıklar

Düşük tümör yükünde ctDNA saptanamayabilir (yalancı negatiflik).
Duyarlılık ve özgüllük kullanılan teste ve kanser tipine göre değişir.
Tüm durumlarda doku biyopsisinin yerini tamamen tutmaz.
Örnekleme ve işleme koşulları sonucu etkileyebilir.

Hangi kanserlerde kullanılır?

Uygun endikasyonda birçok solid tümörde ve bazı hematolojik kanserlerde izlem amaçlı kullanılabilir.

Akciğer kanseri: EGFR, ALK/ROS1 füzyonları ve diğer hedeflenebilir değişikliklerin takibi.
Meme kanseri: ESR1, PIK3CA gibi mutasyonların izlenmesi.
Pankreas ve kolorektal kanser: RAS/BRAF başta olmak üzere belirteçlerin değerlendirilmesi.
Prostat kanseri: AR yolak değişikliklerinin izlenmesi.

Sonuçların yorumlanması

Pozitif ve negatif sonuçlar

Pozitif sonuç, ilgili genetik değişikliğin kanda saptandığını gösterir ve tedavi kararını yönlendirebilir. Negatif sonuç, tümör yükünün düşük olması dahil çeşitli nedenlerle görülebilir; klinik bağlamda ve gerekirse doku biyopsisi ile desteklenmelidir.

Zaman içinde izlem

Tedavi sürecinde tekrarlanan likit biyopsiler, yanıt ve direnç paternlerini ortaya koyabilir; hastalık yönetimine gerçek zamanlı veriler sağlayabilir.

Güvenlik ve riskler

İşlem çoğunlukla standart kan alımı düzeyinde risk taşır (iğne yerinde ağrı, morarma). Örnekleme ve laboratuvar süreçleri kalite standartlarına uygun yürütülmelidir.

Sık sorulanlar

Doku biyopsisinin yerini tamamen alır mı?

Hayır. Pek çok durumda tamamlayıcıdır; tanı ve moleküler doğrulama için doku biyopsisi hâlâ altın standart olabilir.

Sonuç ne kadar sürede çıkar?

Merkeze ve kullanılan panele bağlı olarak birkaç günden 1-2 haftaya değişir.

Aç karnına olmak gerekir mi?

Genellikle gerekmez; merkezinizin örnekleme talimatlarına uyunuz.