Mitomani (Yalan Söyleme Hastalığı) Nedir? Mitomani Neden Olur?

Mitomani, beyaz yalanlardan farklı olarak belirgin bir dış kazanç olmaksızın sık ve kronik biçimde yalan söyleme eğilimiyle karakterizedir. Etiyolojisi tam açıklanamamakla birlikte, bazı kişilik bozukluklarıyla birlikteliği, merkezi sinir sistemi farklılıkları, hormon (kortizol) dengesizlikleri ve travmalarla olası ilişkiler bildirilmiştir. Klinik tabloda dramatik ve ayrıntılı anlatımlar, kahraman/kurban temasının öne çıkması, ikna edici ancak muğlak yanıtlar ve kimi durumlarda yalanın gerçekmiş gibi benimsenmesi görülebilir. Mitomani; psikopati, narsisizm, histriyonik ve borderline kişilik örüntülerinden güdülenme ve duygusal tepkiler bakımından ayrılır. Süreğen yalan söyleme ilişkisel ve mesleki işlevselliği bozduğunda, değerlendirme ve yönetim için psikiyatri başvurusu uygundur.

Mitomani (Patolojik Yalancılık): Tanım

Mitomani; patolojik yalancılık ya da psödoloji fantastika olarak bilinen, görünür bir fayda ya da zorunlu gerekçe olmadan tekrarlayan ve kronikleşen yalan söyleme eğilimidir. Beyaz yalanlardan farklı olarak bu davranış alışkanlık ya da dürtüyle sürer ve kişi çoğu zaman belirgin bir kazanç elde etmez.

Olgu, 1895’te Delbrück tarafından ayrıntılı biçimde betimlenmiş olsa da günümüzde tüm psikiyatri çevrelerince ortaklaşa kabul edilmiş tek bir tanım yoktur. Bazı uzmanlar kompülsif davranışlarla örtüşebileceğini, bazıları ise ondan ayrılması gerektiğini belirtir.

Nedenler ve Risk Etkenleri

Mitomaninin kökeni tek bir nedene indirgenemez; biyopsikososyal faktörlerin birlikteliği söz konusu olabilir.

Kişilik örüntüleri: Antisosyal kişilik bozukluğu gibi tablolarla eşlik edebilir, ancak her mitomanide böyle bir bozukluk bulunmayabilir.
Nörobiyolojik etkenler: Merkezi sinir sistemi farklılıkları ve hormon (özellikle kortizol) dengesizliklerine ilişkin bulgular bildirilmiştir.
Travma öyküsü: Yaşamsal travmalar ve kafa travmaları riskle ilişkilendirilebilir.
Öğrenme ve duyarsızlaşma: Yalan söyleme tekrarlandıkça duygusal tepki azalabilir; kişisel çıkar beklentisi sahtekârlık eğilimini besleyebilir.
İçsel güdülenme: Kişi kendini kahraman gibi göstermek, kabul ya da sempati görmek için yalan söyleyebilir; kimi durumlarda belirgin bir amaç bile olmayabilir.

Belirti ve Özellikler

Mitomanide yalanlar sık, süreğen ve çoğu kez amaçsız görünür. Anlatılar dramatik ve ayrıntılıdır; kişi ikna edici olabilir ve hatta zamanla uydurduğuna inanabilir.

Sürekli ve kronik yalan söyleme
Açık bir kazanç olmadan yalanlara başvurma
Dramatik, detaylı, renkli hikâyeler; kendini “kahraman” ya da “kurban” olarak konumlandırma
Akıcı, hızlı ve yaratıcı konuşma; doğrudan sorularda muğlak yanıtlar ya da konuyu uzatma
Gerçek ile kurgu arasındaki sınırın zamanla bulanması
Aile ve arkadaş ilişkilerinde yıpranma, güven kaybı

Patolojik Yalan – Beyaz Yalan Ayrımı

Beyaz yalanlar çoğunlukla ara sıra, zarar vermeme niyetiyle ve pratik nedenlerle söylenir. Patolojik yalanlar ise sık, alışkanlıkla ve görünür bir gerekçe olmaksızın tekrarlanır; yakalanma riski ve suçluluk duygusu caydırıcı olmayabilir.

Beyaz yalan örnekleri: Bir toplantıyı atlamak için baş ağrısını bahane etmek; geciken ödemeyi “yapıldı” demek; küçük sosyal nezaket yalanları.
Patolojik yalan örnekleri: Yaşanmamış başarıları varmış gibi anlatmak; ciddi bir hastalığı yokken varmış gibi söylemek; ünlü biriyle akrabalık iddiasında bulunmak.

Diğer Ruhsal Bozukluklarla İlişki

Mitomani farklı kişilik örüntüleriyle kesişebilir; ancak güdüler ve duygusal tepkiler bakımından ayrışmalar vardır.

Psikopati: Yalan sırasında uyarılma/stres az olabilir; mitomanide ise stres/suçluluk tepkileri görülebilir.
Antisosyal kişilik: Dışsal kazanç (para, güç vb.) için yalan öne çıkar; mitomanide içsel güdüler baskın olabilir.
Histriyonik kişilik: Daha çok sözlü dramatizasyon; cinsel gösterişten ziyade dikkat çekici anlatım.
Narsistik özellikler: Büyüklenmecilik ve empati azalması belirgindir; mitomani bu antisosyal örüntüleri zorunlu olarak içermez.
Borderline kişilik: Terk edilme korkusuna bağlı iddialar/tehditler görülebilir; mitomanide özgüven bazen yüksektir ve reddedilme duygusu ön planda olmayabilir.

Ne Zaman Yardım Alınmalı?

Yalan söyleme davranışı ilişkileri zedeliyor, iş/okul işlevselliğini bozuyor veya kişi bu dürtüyü kontrol etmekte zorlanıyorsa profesyonel destek önerilir. Değerlendirme, ayırıcı tanı ve uygun yönetim için bir psikiyatri uzmanına başvurun.

Süreğen ve kontrol edilemeyen yalan söyleme
Güven kaybı, aile/iş ilişkilerinde bozulma
Hukuki, finansal ya da mesleki risklerin ortaya çıkması
Travma ya da kafa travması öyküsü ile birlikte belirtilerin sürmesi