ORF Hastalığı Nedir?
Orf hastalığı, koyun ve keçilerde endemik olan Parapoxvirus’un neden olduğu, insanlara temas yoluyla bulaşan zoonotik bir deri enfeksiyonudur. Klinik olarak çoğunlukla el ve parmaklarda ağrılı, kabarık lezyonla başlar ve 4–6 haftada kendiliğinden iyileşir; hafif sistemik belirtiler eşlik edebilir. Tanı tipik maruziyet öyküsü ve lezyon morfolojisiyle genellikle klinik olarak konur; gerektiğinde PCR veya biyopsi destekleyicidir. Tedavi semptomatiktir; yara bakımı ve enfeksiyon kontrolü esastır, antibiyotikler yalnızca ikincil bakteriyel enfeksiyonda verilir ve antiviraller seçilmiş olgularla sınırlıdır. Korunmada kişisel koruyucu ekipman, el hijyeni ve sürü yönetiminde veteriner hekim gözetiminde aşı uygulaması önem taşır. İnsandan insana bulaş çok nadirdir veya bildirilmemiştir, temel bulaş kaynağı enfekte hayvanlardır.
Orf Hastalığı Nedir?
Orf hastalığı (bulaşıcı ektima), koyun ve keçilerde görülen ve insanlara genellikle doğrudan temasla geçen Parapoxvirus kaynaklı bir zoonotik deri enfeksiyonudur. Enfekte hayvanların ağız, burun, meme veya ayak çevresindeki kabuklu lezyonlarına temas sonrası virüs, ciltteki kesik ve çatlaklardan girerek yerleşir. Çiftçiler, veterinerler, kasaplar, mezbaha çalışanları ve Kurban Bayramı döneminde hayvanlarla temas edenler daha yüksek risk altındadır.
Orf Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Bulaş çoğunlukla enfekte hayvan lezyonlarına çıplak elle temasla olur. Virüs cilt bütünlüğünün bozulduğu alanlardan giriş yapar; bıçak, makas gibi kontamine ekipmanlar aracılığıyla dolaylı bulaş da mümkündür. Pastörize ürünlerle bulaş beklenmez. İnsandan insana bulaş bildirilmemiştir veya son derece nadirdir.
Orf Hastalığı Kimlerde Görülür?
Hayvancılıkla uğraşan ya da küçükbaş hayvanlarla yakın teması olan kişilerde daha sık görülür. Aşağıdaki meslek ve durumlar risk artışıyla ilişkilidir:
- Çiftçiler, hayvan yetiştiricileri
- Veteriner hekim ve teknisyenleri
- Kasaplar ve mezbaha çalışanları
- Kurban Bayramı döneminde hayvan kesimiyle ilgilenenler
Orf Hastalığının Belirtileri
Kuluçka süresi genellikle 3–7 gündür. En sık elde veya parmaklarda ağrılı, kabarık bir lezyon ortaya çıkar; lezyon zaman içinde içi sıvı dolu hale gelir, çatlar ve kabuklanır. Hafif ateş, halsizlik ve bölgesel lenf bezi büyümesi eşlik edebilir.
Derideki İlk Bulgular
Başlangıçta küçük, kırmızı-pembe bir papül şeklinde görülür; birkaç gün içinde vezikül/püstüle dönüşebilir. Etrafında kızarıklık ve şişlik olur; daha sonra kabuk gelişir.
Hastalığın Seyri ve İyileşme Süreci
Lezyonlar çoğu olguda 4–6 haftada kendiliğinden iyileşir. Kabukların koparılmaması, otoinokülasyonun ve ikincil enfeksiyonun önlenmesi açısından önemlidir. İyileşme genellikle iz bırakmadan gerçekleşir.
Orf Hastalığı Tanısı
Tanı çoğunlukla kliniktir; hayvan teması öyküsü ve tipik lezyon görünümü tanıyı destekler. Atipik olgularda laboratuvar doğrulaması düşünülebilir.
Klinik Muayene
Lezyonun yerleşimi (el/parmak), mesleki maruziyet ve hayvanlarla temas öyküsü sorgulanır. Ayırıcı tanıda herpetik whitlow, şarbon, cowpox ve piyojenik granülom gibi durumlar göz önünde bulundurulur.
Laboratuvar Testleri ve PCR
PCR, lezyondan alınan örnekte viral DNA’yı göstererek hızlı ve özgül doğrulama sağlar. Gerekli hallerde biyopsi ve histopatoloji de destekleyicidir.
Orf Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi çoğunlukla semptomatiktir ve yara bakımına dayanır. Lezyon temiz ve kuru tutulmalı, travmadan korunmalı ve kaşınmamalıdır. Antibiyotikler yalnızca ikincil bakteriyel enfeksiyon gelişirse kullanılır; antiviral/topikal ajanlar ağır, yaygın ya da immünsüprese olgularda değerlendirilebilir. Cerrahi girişimler rutin değildir.
Semptomatik Tedavi Yöntemleri
Ağrı ve hassasiyet için analjezik/antiinflamatuvarlar, lokal antiseptikler ve koruyucu pansumanlar önerilebilir. Günlük yara bakımı iyileşmeyi hızlandırır.
İkincil Enfeksiyonların Yönetimi
Kızarıklık artışı, akıntı veya şiddetli ağrı gibi bulgular gelişirse klinik değerlendirme gerekir. Hekim uygun görürse topikal veya sistemik antibiyotik başlanabilir.
Orf Hastalığından Korunma Yolları
Kişisel koruyucu ekipman (elden kaymaz eldiven, koruyucu giysi), el hijyeni, açık yaraların kapatılması ve alet/ekipmanların dezenfeksiyonu temel önlemlerdir. Sürü yönetiminde, veteriner hekim gözetiminde hayvan aşılaması orf’un kontrolüne katkı sağlar; canlı aşıların insanlarda lezyon yapabileceği unutulmamalıdır.
Hayvanlarla Temasta Alınacak Önlemler
Hasta veya şüpheli hayvanlarla teması sınırlayın; müdahalelerde eldiven, maske ve göz koruması kullanın. İş sonrası elleri sabun ve suyla yıkayın, ekipmanı temizleyin/dezenfekte edin.
Hijyen Kuralları
Ellerin uygun teknikle yıkanması, tek kullanımlık bariyerlerin kullanılması ve yaraların kapalı tutulması bulaş riskini azaltır.
Orf Hastalığı Komplikasyonları
Çoğu olgu sorunsuz iyileşse de aşağıdakiler görülebilir:
- İkincil bakteriyel enfeksiyon
- Lenfanjit veya lenfadenopati
- Eritema multiforme
- Nadiren skar oluşumu
Sıkça Sorulan Sorular
Orf hastalığı tehlikeli midir?
Genellikle kendini sınırlayan bir enfeksiyondur ve ciddi komplikasyonlar nadirdir; bağışıklığı baskılanmış kişilerde daha ağır seyredebilir.
İnsandan insana bulaşır mı?
İnsandan insana bulaş bildirilmemiştir veya son derece nadirdir; ana bulaş kaynağı enfekte hayvanlardır.
Kaç haftada iyileşir?
Lezyonlar çoğu zaman 4–6 haftada kendiliğinden geriler.
Hangi doktora başvurulmalı?
Dermatoloji (cildiye) ve gerekirse enfeksiyon hastalıkları uzmanlarına başvurulabilir.
Hayvan aşısı var mı?
Evet. Sürü sağlığını korumak için veteriner hekim gözetiminde canlı aşılar kullanılabilir; insanlarla temas riskinde dikkatli olunmalıdır.
Tekrarlar mı?
Geçirilmiş enfeksiyon kalıcı bağışıklık sağlamaz; hayvanlarla temas sürdükçe tekrar edebilir.