Organ Bağışı Nedir? Organ Bağışı Nasıl Yapılır?

Organ bağışı, 18 yaşını doldurmuş ve akli melekeleri yerinde bireylerin gönüllülük esasına göre organ ve/veya doku bağışlamasıdır; canlı donörlük ve beyin ölümü sonrası kadavra donörlüğü temel kaynakları oluşturur. Canlıdan genellikle böbrek ve karaciğerin bir kısmı nakledilebilirken, kalp ve kornea gibi yapıların nakli kadavra donörlerle mümkündür. Türkiye’de alıcı seçimi Ulusal Organ Nakli Koordinasyon Merkezi tarafından kan grubu, doku uyumu, bekleme süresi ve aciliyet gibi objektif kriterlere dayandırılır ve gizlilik ilkeleri gözetilir. Ölüm sonrası bağış için resmi başvuru yapılıp iki tanık huzurunda form doldurulur; bağışçı kartı düzenlenir ve bilgiler merkezi sisteme kaydedilir, ancak aile onayı esastır. Organ bağışı; medikal tedaviyle düzelmeyen organ yetmezliklerinde yaşam süresi ve kalitesini belirgin artırır. Toplum farkındalığı ve bağış oranlarının yükselmesi, bekleme listelerindeki binlerce hastaya adil ve zamanında erişim olanağı sağlar.

Genel Bakış

Organ bağışı; bir kişinin hayattayken özgür iradesiyle veya beyin ölümü gerçekleştikten sonra organ ve/veya dokularının, başka hastaların tedavisinde kullanılmak üzere bağışlanmasıdır. Türkiye’de ilerleme olsa da 2024 itibarıyla yaklaşık 33 bin kişi organ nakli beklemektedir ve bekleyenlerin önemli kısmı böbrek nakli hastalarıdır.

Organ nakli; medikal tedaviye rağmen işlevini yerine getiremeyen organın çıkarılıp, uyumlu bir donörden alınan sağlıklı organın alıcıya nakledilmesiyle kişinin yaşam kalitesini ve süresini artırmayı amaçlar. Bağış süreci gönüllülük esasına dayanır ve 18 yaşını doldurmuş, akli melekeleri yerinde bireylerce yapılabilir.

Organ Bağışı Nedir?

Organ bağışı; 18 yaş üzerindeki bireylerin bilgilendirilmiş onamla, organ veya doku bağışlama iradelerini beyan etmesidir. Nakil (transplantasyon) ise işlevini sürdüremeyen organın yerine uygun bir donörden alınan organın alıcıya yerleştirilmesidir.

Günümüzde bağışların büyük bölümü canlı vericilerden, bir kısmı ise beyin ölümü sonrası kadavra vericilerden yapılır. Kalp ve kornea gibi bazı organ ve dokular canlıdan alınamadığından, kadavra bağışı bu hastalar için yaşamsaldır.

Kimler Organ Bağışı Yapabilir?

18 yaşını doldurmuş ve akli melekeleri yerinde olan herkes organ bağışçısı adayı olabilir. Canlı donör adaylarında ayrıntılı tıbbi değerlendirme ve gerektiğinde testler yapılır.

Ölüm sonrası bağışta, organların alınabilmesi için beyin ölümü tanısının yetkin bir kurulca konması gerekir; bitkisel hayat beyin ölümü değildir ve bu durumdaki bireylerden organ alınamaz. Her ölüm sonrası nakil mümkün olmayabilir; tıbbi uygunluk profesyonellerce belirlenir.

Hangi Organ ve Dokular Bağışlanabilir?

Canlı donörden: Böbrek, karaciğerin bir kısmı.
Kadavra donörden: Kalp, karaciğer, böbrek, pankreas, akciğer, ince bağırsak.
Dokular ve kompozit dokular: Kalp kapağı, kemik, tendon, kornea, yüz, el, kol, bacak, uterus (uygun merkezlerde).

Hangi organ ve dokuların nakle uygun olduğu, donör ve alıcıya ait ayrıntılı tıbbi değerlendirmeyle belirlenir.

Organ Bağışı Nasıl Yapılır?

Canlı donör süreci

Nakil merkezi, olası yarar ve riskleri ayrıntılı biçimde açıklar; aday ameliyatı ve olası etkilerini anladıktan sonra karar verir ve dilediği anda süreçten çekilebilir.

Ölüm sonrası bağış başvurusu

Kişi; il sağlık müdürlükleri, devlet/üniversite/özel hastaneler ve semt polikliniklerindeki organ nakli koordinatörlüklerine başvurarak bağış formunu iki tanık huzurunda doldurur.

Bağışçı kartı ve kayıt

Formda bağışlanabilecek organ ve dokular belirtilir; kişi dilediklerini seçer. Başvuru sonrası bağışçı kartı düzenlenir ve bilgiler Sağlık Bakanlığı sistemine kaydedilir.

Aile onamı ve kayıt iptali

Ölüm gerçekleştiğinde tıbbi uygunluğun yanı sıra aile onayı aranır. Bağış kararından vazgeçmek isteyenler Türkiye Organ Bağış Bilgi Sistemi üzerinden kayıtlarını sildirebilir.

Organ Bağışından Yararlanacak Kişi Nasıl Seçilir?

Seçim; Ulusal Organ Nakli Koordinasyon Merkezi tarafından kan grubu, doku uyumu, bekleme süresi ve aciliyet gibi objektif ölçütlere göre yapılır. Irk, din, cinsiyet veya sosyoekonomik durum seçimde rol oynamaz; kimlikler gizli tutulur.

Organ Bağışının Önemi Nedir?

Organ bağışı; bekleme listelerindeki binlerce hasta için yaşam kurtarıcıdır. Bağış oranlarının artması, kadavra donör sayısını yükselterek adil ve zamanında nakil olanağı sağlar; canlıdan canlıya nakil bağımlılığını azaltır.

Toplum farkındalığını artırmak için her yıl 3-9 Kasım Organ Bağış Haftası kapsamında eğitim ve etkinlikler düzenlenir. Kişilerin yaşamdayken niyetlerini aileleriyle paylaşmaları, ölüm sonrası bağışın gerçekleşebilmesi için kritiktir.