Osteoporoz (Kemik Erimesi) Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Osteoporoz, kemik mineral yoğunluğunun azalması ve mikromimari bozulma sonucu kırık riskini artıran, sık görülen bir iskelet hastalığıdır. Menopoz sonrası östrojen düşüşü, D vitamini ve kalsiyum eksikliği, hareketsizlik, sigara/alkol, bazı ilaçlar ve kronik hastalıklar başlıca risk faktörleridir. Tanıda DEXA taraması ve T-skoru temel alınır; laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemleri (QCT, röntgen/BT) eşlik eden nedenleri değerlendirmede yarar sağlar. Önleme, ağırlık taşıyan egzersizler, yeterli kalsiyum-D vitamini alımı ve düşme riskini azaltmaya dayanır. Tedavi; yaşam tarzı düzenlemeleri ve farmakolojik seçenekleri (bisfosfonatlar, denosumab, anabolik ajanlar, uygun olgularda SERM/HRT) içerir. Erken tanı ve düzenli takip, kırıkların önlenmesinde belirleyicidir.

Osteoporoz (Kemik Erimesi) Nedir?

Osteoporoz, kemik dokusunun yoğunluğunu ve kalitesini kaybetmesiyle kemiklerin kırılgan hale geldiği, çoğunlukla sessiz ilerleyen bir iskelet hastalığıdır. Bu süreçte kemik yıkımı, kemik yapımını geride bırakır ve kırık riski artar.

Hastalık özellikle menopoz sonrası kadınlarda belirginleşse de ileri yaş erkeklerde ve bazı hastalıklara/ilaçlara bağlı olarak genç yaşta da görülebilir. Yaşam tarzı, beslenme alışkanlıkları, hormonal değişiklikler ve genetik yatkınlık hastalığın gelişiminde rol oynar.

Kemik sağlığını korumada düzenli ağırlık taşıyan egzersizler, yeterli kalsiyum ve D vitamini alımı, tütün ve aşırı alkol tüketiminden kaçınma ile düşmeleri önlemeye yönelik tedbirler temel yaklaşımlardır.

Osteoporozun (Kemik Erimesi) Belirtileri Nelerdir?

Osteoporoz erken dönemde belirti vermeyebilir; çoğu kişi ilk kez düşük travmayla oluşan kırıkla başvurur. İlerleyen olgularda sırt-bel ağrısı, boyda kısalma ve duruşta kamburlaşma görülebilir.

Omurga, kalça ve el bileğinde kırık eğilimi
Kronik sırt ve bel ağrısı
Boyda 2–3 cm ve üzeri kısalma
Kifotik (kambur) duruş, postür bozukluğu
Hareket kısıtlılığı ve günlük işlerde zorlanma

Sırt ve Bel Ağrısı

Omurlardaki kemik zayıflığı ve mikro-kırıklar uzun süreli sırt-bel ağrısına yol açabilir. Ağrı, aktivite düzeyini ve yaşam kalitesini düşürür; uygun tedavi ve egzersizle kontrol altına alınabilir.

Boy Kısalması

Omur cisimlerinde çökme kırıkları boyda kısalmaya neden olur. Erken tanı ve tedavi, ilerleyici boy kaybını ve buna eşlik eden postür problemlerini azaltabilir.

Kamburlaşma (Kifoz)

Omurga kemiklerinin zayıflaması kifotik duruşa yol açabilir. Postür egzersizleri, kas güçlendirme ve uygun tıbbi yaklaşımlar kifozun ilerlemesini sınırlandırmaya yardımcı olur.

Kemik Hassasiyeti ve Kırılma

Az travmayla kırık gelişmesi osteoporozun tipik sonucudur. Kalça, omurga ve el bileği en sık etkilenen bölgeler olup düşme önleme stratejileri hayati önem taşır.

Kemik Erimesi Neden Olur?

Osteoporoz çok etkenli bir hastalıktır. Yaşa bağlı kemik kaybı, menopoz/androjen eksikliği, genetik yatkınlık; kalsiyum ve D vitamini yetersizliği gibi beslenme sorunları; sigara, aşırı alkol ve hareketsizlik gibi yaşam tarzı faktörleri başlıca nedenlerdendir. Bazı kronik hastalıklar (tiroid-paratiroid bozuklukları, diyabet, romatoid artrit, çölyak, böbrek/karaciğer hastalıkları) ve uzun süreli ilaç kullanımları (kortikosteroidler, antiepileptikler, proton pompa inhibitörleri, bazı kanser tedavileri) da riski artırır.

Yaşa/hormona bağlı nedenler: Menopoz, düşük testosteron, yaşlanma
Genetik faktörler: Ailede osteoporoz/kırık öyküsü
Beslenme: Düşük kalsiyum-D vitamini, yetersiz protein, aşırı tuz
Yaşam tarzı: Sigara, aşırı alkol, yüksek kafein, sedanter yaşam
Hastalık/ilaç: Endokrin bozukluklar, kronik hastalıklar, uzun süreli steroid vb.

Osteoporozun (Kemik Erimesi) Tanı Yöntemleri

Tanıda kemik mineral yoğunluğu ölçümü (DEXA) temel yöntemdir. Klinik değerlendirme, laboratuvar testleri ve diğer görüntüleme yöntemleri kırık riskini ve altta yatan nedenleri belirlemede tamamlayıcıdır.

DEXA ile kemik mineral yoğunluğu
Röntgen/BT ile kırık ve yapısal değerlendirme
Kan-idrar testleri ile kalsiyum, D vitamini ve kemik döngüsü belirteçleri
QCT ve ultrasonografik yöntemler (uygun hastalarda)

Tıbbi Geçmiş ve Fizik Muayene

Aile öyküsü, ilaç kullanımı, beslenme ve aktivite düzeyi sorgulanır; boy ölçümü, postür ve kas gücü değerlendirilir.

DEXA Taraması

Düşük doz X-ışını ile kalça ve omurgada BMD ölçümü yapılır. Sonuçlar kırık riskini öngörmede ve tedavi planlamasında kullanılır.

QCT Taraması

Kantitatif BT, özellikle trabeküler kemik değerlendirmesinde yararlıdır ve 3 boyutlu ölçümler sunar.

T-Skoru Değeri

T-skoru genç erişkin referansına göre sapmayı gösterir: -1 ve üzeri normal, -1 ile -2.5 arası osteopeni, ≤ -2.5 osteoporozdur.

Laboratuvar Testleri

Kalsiyum, fosfor, D vitamini, magnezyum, tiroid/paratiroid hormonları ve kemik döngüsü belirteçleri değerlendirilir; idrarda kalsiyum atılımı incelenebilir.

Röntgen ve BT Taraması

Mevcut ve sessiz kırıkların saptanması ile yapısal değişikliklerin değerlendirilmesinde kullanılır.

Osteoporozu Önlemenin Yolları Nelerdir?

Önleme; kemik kütlesini korumak ve düşme kaynaklı kırıkları azaltmak üzerine kuruludur.

Ağırlık taşıyan ve direnç egzersizleri (yürüyüş, merdiven, bant/serbest ağırlık)
Yeterli kalsiyum ve D vitamini alımı; gerektiğinde hekim önerisiyle takviye
Güneşten güvenli yararlanma ve düzenli açık hava aktivitesi
Sigara ve aşırı alkolden kaçınma, kafeini sınırlama
Düşme önlemleri: Ev içi aydınlatma, kaymaz halı, tutunma barları, uygun ayakkabı

Kimler Osteoporoz Riski Altındadır?

Menopoz sonrası kadınlar, ileri yaş bireyler, düşük vücut ağırlığı olanlar, ailede osteoporotik kırık öyküsü bulunanlar ve uzun süre kortikosteroid kullananlar yüksek risklidir. Erkeklerde hipogonadizm ve kronik hastalıklar riski artırabilir.

Menopoz sonrası dönemde östrojen azalması
Düşük testosteron düzeyleri
Ailede osteoporoz/kırık öyküsü
Uzun süreli kortikosteroid veya riskli ilaç kullanımı
Düşük BMI, yetersiz beslenme ve sedanter yaşam

Osteoporozun Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Tedavi bireyselleştirilir ve kırık riskini azaltmayı hedefler. Her zaman yaşam tarzı düzenlemeleri ve yeterli kalsiyum-D vitamini desteği temel bileşenlerdir.

Yaşam tarzı: Egzersiz programı, düşme önleme, tütün/alkolden uzak durma
Beslenme ve takviyeler: Kalsiyum ve D vitamini (hekim denetiminde)
Antirezorptif tedaviler: Bisfosfonatlar, denosumab
Anabolik tedaviler: Teriparatid, abaloparatid, romosozumab (seçilmiş olgularda)
Diğer seçenekler: SERM’ler, uygun hastalarda hormon replasman tedavisi
Ağrı yönetimi ve fizik tedavi: Postür eğitimi, kas güçlendirme, denge çalışmaları

Düzenli takip ve gerektiğinde tedavi değişikliği, uzun dönem başarı için önemlidir.

Osteoporoza (Kemik Erimesi) Ne İyi Gelir?

Kas ve kemik sağlığını destekleyen alışkanlıklar kırık riskini azaltır.

Haftalık düzenli yürüyüş, direnç ve denge egzersizleri
Kalsiyumdan zengin gıdalar (süt/yoğurt/peynir, yeşil yapraklılar) ve D vitamini
Güneşten uygun süre ve saatlerde yararlanma
Ev/iș güvenliği düzenlemeleri ve yardımcı cihazlar
Fizik tedavi, postür ve esneklik çalışmaları

Osteoporoz Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Osteopeni ile osteoporoz arasındaki fark nedir?

Osteopeni, kemik mineral yoğunluğunda hafif-orta azalmadır (T-skoru -1 ile -2.5). Osteoporozda kayıp daha ileri düzeydedir (T-skoru ≤ -2.5) ve kırık riski belirgin artar.

Hangi yaşta tarama yaptırmalıyım?

Genel olarak 65 yaş ve üzeri kadınlar ile yüksek riskli 50–64 yaş bireylerde DEXA önerilir. Kırık öyküsü veya güçlü risk faktörleri olanlarda daha erken tarama gerekebilir.

Erkeklerde osteoporoz olur mu?

Evet. Özellikle ileri yaş, hipogonadizm, kronik hastalıklar ve bazı ilaçlar erkeklerde osteoporoz riskini artırır.

Kalsiyumu yalnızca beslenmeyle almak yeterli mi?

Birçok kişi dengeli beslenmeyle ihtiyacını karşılayabilir; ancak yetersiz alım veya D vitamini eksikliği varsa hekim kontrolünde takviye gerekebilir.

Osteoporoz geri döndürülebilir mi?

Tamamen geri döndürmek her zaman mümkün olmasa da uygun tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri kırık riskini belirgin azaltır ve kemik kalitesini iyileştirebilir.