Ottoimmün Hastalıklar Nelerdir? Belirtileri ve Tedavisi

Otoimmün hastalıklar, adaptif immün yanıtın tolerans kaybı sonucu kendi doku ve organlarına yönelmesiyle oluşur; genetik yatkınlık, çevresel tetikleyiciler ve hormonal etkiler patogenezde rol oynar. Klinik tablo, tutulan organa göre değişmekle birlikte yorgunluk, eklem-kas ağrısı, cilt döküntüleri ve nörolojik belirtiler gibi sistemik semptomlar görülebilir. Tanıda otoantikor testleri (ANA, anti-dsDNA, RF, anti-CCP), inflamasyon belirteçleri (CRP, ESR), organ fonksiyon testleri, görüntüleme ve gerekirse biyopsi kullanılır. Tedavi; kortikosteroidler, immünosupresifler ve biyolojik ajanlarla immün yanıtın modülasyonuna dayanır; semptom kontrolü ve alevlenme sıklığının azaltılması amaçlanır. Destekleyici yaklaşımlar arasında fizik tedavi, uygun egzersiz ve kanıt temelli beslenme düzenlemeleri yer alır. Hastalıklar çoğunlukla kroniktir; multidisipliner takip yaşam kalitesini artırır.

Otoimmün Hastalık Nedir?

Otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kendi sağlıklı hücre ve dokularını hedef almasıyla gelişen, çoğu zaman uzun süreli seyreden rahatsızlıklardır. Bu grup; romatoid artrit, sistemik lupus eritematozus, multipl skleroz, çölyak, tip 1 diyabet, Hashimoto tiroiditi, Graves hastalığı, sedef hastalığı ve vaskülitler gibi birçok tabloyu kapsar.

Otoimmün Hastalık Nasıl Ortaya Çıkar?

Normal koşullarda bağışıklık sistemi, vücudu mikroplara ve yabancı yapılara karşı korur. Otoimmünitede ise tolerans mekanizmaları bozulur; genetik yatkınlık, çevresel uyaranlar (örneğin bazı viral enfeksiyonlar), hormonal değişimler ve immün düzenleme hataları bir araya gelerek kendi dokularına karşı yanıtın gelişmesine zemin hazırlar. Süreç organ-spesifik (örneğin tiroid) ya da çoklu organ tutulumu şeklinde ilerleyebilir.

Otoimmün Hastalık Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler tutulan dokuya göre değişir; alevlenme ve sakin dönemlerle dalgalı bir klinik izlenebilir. Yaygın şikayetler aşağıdadır:

Sürekli yorgunluk ve halsizlik
Kas ve eklem ağrısı, eklemde şişlik veya sertlik
Cilt döküntüleri, kızarıklık
Saç dökülmesi, düşük dereceli ateş
Elde-ayakta uyuşma/karıncalanma, güçsüzlük
Sindirim sorunları, karın ağrısı ve şişkinlik
Göz kuruluğu, kızarıklık, ışığa hassasiyet
Odaklanma güçlüğü veya hafıza yakınmaları

Uzun süren ya da tekrarlayan belirtilerde hekime başvurmak tanı ve yönetim için önemlidir.

Otoimmün Hastalıklar Nelerdir?

Otoimmün hastalıklar; otoantikorlar ve T hücre aracılı yanıtların etkisiyle farklı organ ve sistemlerde iltihap ve hasara yol açabilir. Sık görülen bazı tablolar:

Romatoid Artrit

Kronik inflamatuar bir eklem hastalığıdır; bağışıklık sistemi sinovyuma saldırır. Eklemlerde ağrı, şişlik ve sabah tutukluğu tipiktir; deri, göz, akciğer, kalp ve damarlar da etkilenebilir.

İnflamatuar Bağırsak Hastalığı (IBD)

Crohn hastalığı ve ülseratif kolit, bağırsaklarda tekrarlayan iltihaplanma ile seyreder. Nedeni tam aydınlatılmamış olup genetik, immün ve çevresel etkileşimler rol oynar.

Multipl Skleroz (MS)

Merkezi sinir sisteminde miyelin kaybı ve nöral iletimde bozulma ile seyreder. Uyuşma, görme bulanıklığı, denge bozukluğu ve güçsüzlük ataklarla ortaya çıkabilir.

Tip 1 Diyabet

Pankreastaki beta hücrelerine karşı gelişen otoimmün süreç sonucu insülin üretimi azalır; hiperglisemiye yol açar ve yaşam boyu insülin gereksinimi doğurabilir.

Guillain-Barré Sendromu

Periferik sinirleri etkileyen akut otoimmün nöropatidir. Hızla ilerleyen kas güçsüzlüğü, uyuşma ve nadiren solunum yetmezliğine varan şiddetli seyre neden olabilir.

Kronik İnflamatuar Demiyelinizan Polinöropati

Periferik sinirlerin kronik iltihabına bağlı güçsüzlük ve duyu yakınmalarıyla seyreder. Erken tanı ve tedavi, kalıcı hasarın önlenmesinde önemlidir.

Sedef Hastalığı (Psoriasis)

Hızlanmış cilt hücresi döngüsüne bağlı pullu, kızarık plaklarla karakterizedir. Kafa derisi, dirsek, diz ve sırt sık tutulan bölgeler olup bulaşıcı değildir.

Graves Hastalığı

Tiroid uyarıcı otoantikorların aşırı hormon üretimine yol açtığı otoimmün hipertiroidi tablosudur. Çarpıntı, kilo kaybı, ısı intoleransı ve göz bulguları görülebilir.

Hashimoto Tiroiditi

Tiroid dokusuna karşı gelişen otoimmün yanıt kronik iltihap ve sıklıkla hipotiroidiye yol açar. Halsizlik, kilo artışı ve soğuğa hassasiyet yaygındır.

Myastenia Gravis

Nöromüsküler kavşaktaki reseptörlere karşı antikor gelişimi ile kaslarda değişken şiddette yorgunluk ve güçsüzlük oluşur; göz kapağı düşüklüğü ve çift görme görülebilir.

Vaskülit

Kan damar duvarında iltihaplanma ile seyreder; böbrek, akciğer ve sinir sistemi gibi organlarda hasara neden olabilir. Klinik tablo damarın çapına göre değişir.

Otoimün Pankreatit

Pankreas dokusuna yönelik otoimmün süreçle ilişkili nadir bir pankreatit tipidir. Sarılık, karın ağrısı ve pankreas fonksiyon bozukluğu ile seyredebilir; diğer otoimmün hastalıklarla birlikte görülebilir.

Otoimmün Hastalıkların Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı, kapsamlı öykü ve muayene ile birlikte laboratuvar ve görüntüleme yöntemlerinin bütüncül değerlendirilmesini gerektirir. Başlıca testler şunlardır:

Antinükleer antikor (ANA) ve organ-spesifik otoantikorlar (ör. anti-dsDNA, anti-SSA/SSB, anti-CCP, RF)
İnflamasyon belirteçleri: ESR (sedimentasyon) ve CRP
Tam kan sayımı: anemi veya eşlik eden enfeksiyon bulguları için
Kompleman düzeyleri: tüketim varlığını değerlendirmek için
Tiroid fonksiyon testleri ve ilgili antikorlar: tiroid otoimmünitelerinde
İdrar tahlili ve böbrek fonksiyonları: özellikle lupus nefriti şüphesinde
Görüntüleme (USG, MR vb.) ve gerekirse doku biyopsisi

Çoklu organ tutulumu olasılığında multidisipliner yaklaşım tanı doğruluğunu artırır.

Otoimmün Hastalıklar Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavinin amacı alevlenmeleri azaltmak, organ hasarını sınırlamak ve yaşam kalitesini yükseltmektir. Seçenekler hastalığın tipine ve şiddetine göre bireyselleştirilir:

Kortikosteroidler ve diğer immünosupresif ilaçlar: aşırı immün yanıtın kontrolü
Biyolojik ajanlar: belirli inflamatuar yolakların hedefe yönelik baskılanması
NSAID’ler ve analjezikler: ağrı ve inflamasyonun hafifletilmesi
Fizyoterapi ve düzenli egzersiz: eklem hareket açıklığı ve kas gücünün korunması
Uyku ve stres yönetimi, kanıta dayalı beslenme düzeni
Vitamin-mineral desteği: yalnızca eksiklik saptandığında
Psikolojik destek: kronik hastalıkla baş etmede yararlı olabilir

Tüm tedaviler hekim gözetiminde planlanmalı ve düzenli kontrollerle izlenmelidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Otoimmün Hastalıklara Hangi Bölüm Bakar?

Tanı ve takip çoğunlukla romatoloji veya immünoloji tarafından yürütülür. Tutulan organa göre endokrinoloji, nöroloji, dermatoloji veya gastroenteroloji gibi branşlar da sürece dahil olabilir.

Otoimmün Hastalık Geçer mi?

Çoğu otoimmün hastalık kroniktir ve tamamen kaybolması nadirdir. Ancak uygun ilaç tedavileri ve yaşam tarzı düzenlemeleri ile alevlenmeler azaltılabilir, semptomlar kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi korunabilir.