Panik Bozukluk Nedir? Panik Bozukluk Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Panik bozukluk, yineleyici beklenmedik panik ataklar, ataklara ilişkin sürekli kaygı ve kaçınma davranışlarıyla seyreden bir anksiyete bozukluğudur. Etiyoloji biyopsikososyal nitelikte olup genetik yatkınlık, nörotransmiter dengesizlikleri, travma ve stresli yaşam olayları ile bazı tıbbi durumlar risk faktörleri arasındadır. Tanı, klinik görüşme ve DSM-5 ölçütleriyle konur; kardiyak, endokrin veya solunumsal nedenleri dışlamak için uygun tıbbi testler gerekebilir. Tedavide bilişsel davranışçı terapi (psikoeğitim, interoseptif maruziyet, bilişsel yeniden yapılandırma) ve SSRI/SNRI temelli farmakoterapi birincil seçeneklerdir. Yaşam tarzı düzenlemeleri, nefes/gevşeme teknikleri ve sosyal destek tedavinin etkinliğini artırır. Erken tanı ve bütüncül yaklaşım, relapsı azaltır ve işlevselliği belirgin biçimde iyileştirir.

Panik bozukluk nedir?

Panik bozukluk, beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan ve hızla şiddetlenen panik ataklarla seyreden bir anksiyete bozukluğudur. Ataklarla birlikte çarpıntı, nefes darlığı, titreme, terleme, göğüs ağrısı, baş dönmesi, uyuşma-karıncalanma ve gerçekdışılık hissi görülebilir. Panik atak tek bir olay olabilir; ancak panik bozuklukta atakların yinelenmesi, yeni bir atak geçirme kaygısı ve bu kaygı nedeniyle kaçınma davranışları ön plandadır. Tedavi edilmediğinde yaşam kalitesi ve sosyal-işlevsel alanlar belirgin şekilde etkilenir; agorafobi eşlik edebilir.

Panik bozukluk tanı ve tedavisi psikiyatri uzmanlarınca yürütülür. Çarpıntı, göğüs ağrısı veya nefes darlığı gibi belirtiler kalp ya da tiroid hastalıklarıyla karışabileceği için gerektiğinde dahiliye veya kardiyoloji değerlendirmesiyle tıbbi nedenler dışlanır.

Panik bozukluk belirtileri

Belirtiler genellikle ani başlar ve dakikalar içinde en yüksek düzeye ulaşır. Fiziksel ve bilişsel-duygusal bulgular birlikte görülebilir.

Çarpıntı, hızlı nabız
Nefes darlığı, boğulma hissi
Göğüs ağrısı veya sıkışma
Baş dönmesi, sersemlik, bayılacak gibi olma
Aşırı terleme, titreme
Sıcak basması veya üşüme
Mide bulantısı, karın ağrısı
Uyuşma/karıncalanma (parestezi)
Gerçekdışılık (derealizasyon) veya kendinden kopma (depersonalizasyon)
Kontrolü kaybetme, aklını yitirme ya da ölme korkusu

Yükseklik, kapalı alan gibi belirli durumlardaki yoğun korku genellikle spesifik fobiyle ilişkilidir. Ancak bu durumlarda ani ve yoğun panik belirtileri gelişmesi panik atakla uyumludur. Panik bozukluk tanısı için atakların tekrarlaması ve kişinin atak beklentisiyle yaşamını kısıtlaması gerekir.

Panik bozukluk nedenleri

Panik bozukluk biyopsikososyal etkenlerin bir araya gelmesiyle gelişir. Tek bir neden yoktur; risk faktörleri birikimsel etkiler gösterebilir.

Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
Nörotransmiter dengesizlikleri (serotonin, norepinefrin, GABA)
Çocukluk çağı olumsuz yaşam olayları ve travmalar
Yoğun stres, yaşam değişiklikleri, kayıp ve ayrılıklar
Uyku bozuklukları ve kronik stres
Kafein, nikotin, alkol ve bazı maddelerin kullanımı
Tiroid bozuklukları, kardiyak ritim sorunları, solunum hastalıkları gibi tıbbi durumlar

Tanı ve değerlendirme

Tanı, ayrıntılı klinik görüşme ve DSM-5 ölçütleriyle konur. Panik belirtilerine yol açabilecek tıbbi nedenleri dışlamak için gerekli görüldüğünde laboratuvar testleri, EKG ve tiroid fonksiyon testleri istenir; seçilmiş olgularda solunum testleri veya görüntüleme uygulanabilir. Belirti şiddeti ve tedavi yanıtını izlemek için geçerli anket ve ölçeklerden yararlanılabilir.

Tedavi ve uygulanan yöntemler

Panik bozukluk, psikoterapi ve farmakoterapinin birlikte ya da ayrı ayrı kullanılmasıyla etkili biçimde yönetilebilir. Erken başvuru ve düzenli takip, nüks riskini azaltır.

Psikoterapi yöntemleri

Bilişsel davranışçı terapi (BDT) panik bozuklukta birinci basamak psikoterapilerden biridir. Psikoeğitim, panik döngüsünün anlaşılması, bedensel duyumlara kontrollü maruziyet (interoseptif maruziyet), felaketleştiren düşüncelerin yeniden yapılandırılması ve kaçınma davranışlarının azaltılması temel bileşenlerdir.

İlaç tedavisi

SSRI/SNRI grubu antidepresanlar sıklıkla ilk tercih olup hekim gözetiminde başlanır ve izlenir. Seçilmiş durumlarda kısa süreli benzodiazepin kullanımı düşünülebilir. Düzenli kontroller, yan etkilerin takibi ve ilaca uyum tedavinin başarısı için önemlidir.

Yaşam tarzı değişiklikleri ve destek

Düzenli egzersiz ve yeterli uyku
Kafein, nikotin ve alkolü sınırlandırma
Dengeli beslenme
Nefes ve gevşeme egzersizleri, farkındalık temelli teknikler
Stres yönetimi ve sosyal destek ağlarının güçlendirilmesi

Panik atak sırasında yavaş, diyafragmatik nefese odaklanmak ve atağın geçici olduğunu hatırlamak yararlı olabilir.

Sıkça sorulan sorular (SSS)

Panik bozukluk ile panik atak arasındaki fark nedir?

Panik atak, kısa sürede tepe noktasına ulaşan yoğun korku ve bedensel belirtiler dönemidir. Panik bozukluk ise yineleyici ataklar, atak beklentisi ve kaçınma davranışlarının eşlik ettiği kronik bir tablodur.

Yükseklik korkusu gibi durumlar panik bozukluğu gösterir mi?

Genellikle spesifik fobiyle ilişkilidir. Ancak bu durumlarda panik belirtileri gelişiyorsa panik atak yaşanmış olabilir; panik bozukluk tanısı için tekrarlayıcılık ve yaşamı kısıtlama aranır.

Panik bozukluk tanısı nasıl konur?

Psikiyatri uzmanı klinik görüşme ve DSM-5 ölçütleriyle değerlendirir; gerekirse tıbbi testlerle başka nedenler dışlanır.

Panik atak sırasında ne yapmalı?

Yavaş ve ritmik nefes almak, bedensel duyumları yargısız gözlemlemek ve atağın geçici olduğunu hatırlamak yardımcıdır; ardından profesyonel destek önerilir.

Panik bozukluk tamamen iyileşir mi?

Uygun psikoterapi ve/veya ilaç tedavisiyle belirtiler büyük ölçüde kontrol altına alınabilir ve uzun dönemli iyilik hali sağlanabilir.

Hangi durumlarda doktora başvurulmalı?

Ataklar tekrarlıyorsa, beklenti anksiyetesi nedeniyle yaşam kısıtlanıyorsa ya da belirtiler fiziksel hastalık şüphesi uyandıracak kadar şiddetliyse uzmana başvurulmalıdır.

Panik bozukluk tedavisinde hangi yöntemler kullanılır?

BDT gibi psikoterapiler, SSRI/SNRI temelli ilaçlar ve yaşam tarzı düzenlemeleri sık kullanılan yaklaşımlardır.

Fiziksel belirtiler yaşandığında önce hangi bölüme gidilmeli?

Çarpıntı, göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi belirtilerde dahiliye veya kardiyoloji değerlendirmesi uygun olabilir; fiziksel neden dışlandıktan sonra psikiyatriye başvurulmalıdır.

Panik bozukluk genetik midir?

Aile öyküsü riski artırır; ancak çevresel ve psikolojik etkenler de önemli rol oynar.