Nöropati Nedir? Nöropati Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Periferik nöropati; diyabet başta olmak üzere otoimmün hastalıklar, enfeksiyonlar, kalıtsal bozukluklar, toksinler, ilaçlar ve mekanik bası gibi birçok etkenin neden olabildiği çevresel sinir hasarıdır. Klinik tablo duyusal, motor ve otonom lif tutulumunun derecesine göre uyuşma, ağrı, güçsüzlük, dengesizlik ve otonom disfonksiyonla seyreder. Tanıda klinik değerlendirmeyi kan testleri, görüntüleme, elektromiyografi ve sinir iletim çalışmaları ile otonom fonksiyon testleri destekler; seçilmiş olgularda sinir/deri biyopsisi gerekebilir. Tedavi, altta yatan nedenin yönetimiyle birlikte analjezikler, antikonvülsanlar, fizik tedavi, TENS ve yardımcı cihazları içerir; basıya bağlı olgularda cerrahi uygulanabilir. Erken tanı ve risk faktörlerinin (hiperglisemi, toksin maruziyeti, vitamin eksikliği) düzeltilmesi, ilerlemeyi yavaşlatır ve komplikasyonları azaltır.

Periferik Nöropati Nedir?

Periferik nöropati, beyin ve omurilik dışında kalan sinirlerin hasar görmesiyle ortaya çıkan bir durumdur. En sık eller ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma, yanma, ağrı ve kas güçsüzlüğüyle seyreder; tutulum yaygınlaştıkça denge ve koordinasyon da etkilenebilir. Otonom sinirlerin etkilenmesi durumunda tansiyon dalgalanmaları, terleme düzensizliği ve sindirim-ürogenital sorunlar görülebilir.

Periferik Nöropati Nedenleri

Nöropati tek bir hastalık değil, sinir hasarıyla sonuçlanan farklı durumların ortak sonucudur. En sık neden diyabettir; buna ek olarak alkol kullanım bozukluğu ve kötü beslenme, vitamin eksiklikleri (B grubu vitaminler, E vitamini, niasin), otoimmün hastalıklar, enfeksiyonlar, kalıtsal sendromlar, toksinler ve bazı ilaçlar rol oynayabilir.

Metabolik ve endokrin: Diyabet, hipotiroidi, karaciğer ve böbrek hastalığı
Beslenme: B12 başta olmak üzere B vitaminleri, E vitamini ve niasin eksikliği
Otoimmün ve inflamatuvar: Sjögren sendromu, lupus, romatoid artrit, CIDP
Enfeksiyonlar: Lyme, zona, Epstein–Barr virüsü, hepatit B/C, HIV, difteri, cüzzam
Kalıtsal: Charcot–Marie–Tooth ve diğer herediter nöropatiler
Toksin ve ilaçlar: Kurşun, cıva, endüstriyel kimyasallar, kemoterapi ilaçları
Mekanik: Tümör basısı, disk hernisi, tekrarlayan zorlanmalar ve travmalar
Hematolojik ve depo hastalıkları: Monoklonal gammopatiler, miyelom, amiloidoz
İdiopatik: Nedeni saptanamayan olgular

Periferik Nöropati ile Ortaya Çıkabilecek Riskler

Duyusal kayıp, yanık ve cilt yaralanmalarının fark edilmesini geciktirebilir; küçük yaralar kolayca enfekte olabilir. Kas güçsüzlüğü ve proprioseptif kayıp düşme riskini artırır. Özellikle diyabeti olan kişiler düzenli ayak kontrolü yapmalı ve en küçük yaraları bile erken dönemde tedavi ettirmelidir.

Periferik Nöropati Nasıl Önlenir?

Altta yatan hastalıkları (diyabet, alkolizm, romatolojik hastalıklar) iyi yönetin.
Meyve, sebze, tam tahıl ve yağsız protein içeren dengeli beslenin; B12 yeterliliğini sağlayın.
Haftada en az 3 gün, 30–60 dakikalık hafif-orta şiddette egzersiz yapın.
Toksik kimyasallardan, sigaradan ve aşırı alkol tüketiminden kaçının.
Tekrarlayan zorlayıcı el-kol hareketleri ve sıkışma pozisyonlarını sınırlayın.

Periferik Nöropati Belirtileri ve Tipleri

Semptomlar, etkilenen sinir liflerinin türüne bağlıdır.

Motor nöropati: Kas güçsüzlüğü, kramp, seğirme ve uzun sürede kas erimesi; ileri olgularda yutma ve solunum kasları etkilenebilir.
Duyusal nöropati: Uyuşma, karıncalanma, iğnelenme, yanma, ağrı ve allodini (normalde ağrılı olmayan uyaranın ağrı olarak algılanması); “eldiven-çorap” tipi dağılım tipiktir.
Sensorimotor nöropati: Hem motor hem duyusal bulguların birlikte görülmesi.
Otonomik nöropati: Terleme bozukluğu, ısı regülasyonunda sorun, ortostatik hipotansiyon, taşikardi/ritim problemleri, mesane ve gastrointestinal disfonksiyon, cinsel işlev bozuklukları.
Mononöropati: Tek sinir tutulumu (ör. karpal tünel sendromu).
Polinöropati: Birden çok sinirin simetrik tutulumu; çoğunlukla ayak uçlarından başlar ve yukarı doğru ilerler.

Ek belirtiler arasında koordinasyon kaybı, dengesizlik ve düşmeler, soğuk-sıcak duyusunda bozulma ve ileri motor tutulumda felç yer alır. Olağandışı karıncalanma, güçsüzlük veya ağrı fark edildiğinde gecikmeden tıbbi değerlendirme önerilir.

Periferik Nöropati Nasıl Teşhis Edilir?

Tanıda ayrıntılı öykü ve nörolojik muayene esastır. Doktor, semptomların başlangıcı ve seyri, mesleki maruziyetler, ilaçlar, alkol kullanımı, aile öyküsü ve eşlik eden hastalıkları sorgular. Muayenede refleksler, kas gücü ve tonusu, duyu, duruş ve koordinasyon değerlendirilir.

Laboratuvar: Diyabet, vitamin eksiklikleri, inflamasyon ve immün bozukluklar için kan testleri
Görüntüleme: BT/MRG ile disk hernisi, tümör veya yapısal anormallikler
EMG ve sinir iletim çalışmaları: Kas ve sinirlerin elektriksel yanıtlarını ölçerek hasarı gösterir
Otonom testler: Otonom refleks ölçümleri, terleme ve kantitatif duyu testleri
Biyopsi: Seçilmiş olgularda sinir veya deri biyopsisi

Periferik Nöropati Nasıl Geçer?

Periferik nöropati genellikle kendiliğinden düzelmez. Altta yatan neden belirlenip tedavi edilmediğinde zamanla ilerleyebilir. Bu nedenle erken tanı ve nedene yönelik yaklaşım kritik önemdedir.

Periferik Nöropati Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavinin temel amacı, nedeni yönetmek ve semptomları azaltmaktır. Nedene yönelik tedaviler (ör. glisemik kontrol, enfeksiyonun tedavisi, toksin maruziyetinin kesilmesi, otoimmün süreçlerin baskılanması) ile semptomatik yaklaşımlar birlikte planlanır.

İlaçlar: NSAID’ler ve doktorun uygun gördüğü analjezikler; sinir ağrısına etkili antikonvülsanlar
Fiziksel tedaviler: TENS, fizik tedavi ve rehabilitasyon, denge ve güçlendirme egzersizleri
Yardımcı cihazlar: Tabanlık/ortez, baston, yürüteç veya tekerlekli sandalye
Cerrahi: Tümör veya yapısal bası kaynaklı olgularda dekompresyon

Periferik Nöropati İçin Yaşam Tarzı ve Evde Bakım

Diyabetli bireyler için günlük ayak muayenesi; yumuşak çorap ve yastıklı ayakkabılar tercih edin.
Düzenli yürüyüş, hafif yoga veya tai chi ile ağrı ve dengeyi iyileştirin.
Sigarayı bırakın; alkolü sınırlayın.
Dengeli beslenin ve gerekli vitamin-mineral alımını sağlayın (B12 dahil).
Kan şekeri takibini sürdürün ve hedef aralıkta tutun.