Plazma Nedir? Plazma Bağışı Neden Yapılır?
Plazma, kanın sıvı fraksiyonu olup su, proteinler, elektrolitler ve hormonlardan zengin bir taşıyıcı ortam sağlar ve hemostaz ile immün yanıtın önemli bileşenlerini içerir. Plazma bağışı, aferrez tekniğiyle yalnızca plazmanın toplanmasını ve hücresel elemanların bağışçıya geri verilmesini içerir; işlem genellikle iyi tolere edilir ve tek kullanımlık, steril sarf malzemeleriyle gerçekleştirilir. Bağışlanan plazmadan immünoglobulin, albümin ve pıhtılaşma faktörleri gibi plazma kökenli tedavi ürünleri elde edilir; bu ürünler hemofili, immün yetmezlikler, ağır yanık ve travma gibi durumlarda klinik olarak kullanılır. Uygun bağışçı seçimi; yaş, kilo, vital bulgular, hemoglobin düzeyi ve enfeksiyon taraması gibi ölçütlere dayanır. Bağış sonrası hidrasyon, istirahat ve ponksiyon yerinin bakımı, geçici yan etkileri azaltır ve iyileşmeyi destekler.
Plazma Nedir?
Plazma, kanın açık renkli sıvı kısmıdır; büyük oranda su içerir ve proteinler, elektrolitler, hormonlar ile besin öğelerini taşır. Kan hacminin yaklaşık yüzde 55’ini oluşturur ve taşıma, bağışıklık yanıtı ile pıhtılaşmanın sürdürülmesinde temel rol oynar. Fizikteki “maddenin dördüncü hali” olan plazma ile biyolojik plazma, aynı adı paylaşsa da tamamen farklı kavramlardır; birincisi iyonize gaz, ikincisi ise canlılardaki kanın sıvı bileşenidir.
Plazma Ne İşe Yarar?
Plazma; hücrelerin içinde süspansiyon halinde bulunduğu ortamı sağlar ve vücudun her noktasına maddelerin taşınmasına aracılık eder. Aşağıdaki işlevleri destekler:
- Besinler, hormonlar ve metabolik atıkların dolaşımını sağlar.
- Bağışıklık sistemi için antikorlar ve diğer savunma proteinlerini taşır.
- Pıhtılaşma faktörlerini ileterek kanamanın durdurulmasına katkıda bulunur.
- Elektrolit ve sıvı dengesini düzenleyerek homeostazı destekler.
- Isı dağılımına yardımcı olarak vücut ısısının dengelenmesine katkı verir.
Plazma Bağışı Nedir?
Plazma bağışı, aferrez adı verilen işlemle yalnızca plazmanın toplanması ve kırmızı-beyaz kan hücreleri ile trombositlerin bağışçıya geri verilmesi esasına dayanır. İşlem eğitimli personel tarafından, tek kullanımlık steril malzemelerle ve güvenlik protokollerine uyularak yapılır. Sağlıklı bireylerde plazma kısa sürede yeniden yapılır ve bağış genellikle iyi tolere edilir.
Plazma Bağışı Neden Yapılır?
Bağışla elde edilen plazma; immünoglobulin, albümin ve pıhtılaşma faktörleri gibi hayati ürünlerin üretiminde kullanılır. Bu ürünler; hemofili ve diğer kanama bozuklukları, bağışıklık yetmezlikleri, ağır yanıklar ve ciddi travmalarda tedavinin temel parçalarındandır. Bazı durumlarda konvalesan plazma, belirli enfeksiyonlarda destekleyici tedavi olarak gündeme gelebilir. Toplum sağlığı açısından sürdürülebilir plazma arzı kritik öneme sahiptir.
Kimler Plazma Bağışı Yapabilir?
Uygunluk; bağış merkezinde yapılan sorgulama, muayene ve laboratuvar testleriyle belirlenir. Genel ölçütler şunları içerir:
- 18–65 yaş aralığında olmak.
- En az 50 kg vücut ağırlığına sahip olmak.
- Genel sağlık durumunun iyi olması, vital bulguların ve hemoglobin düzeyinin uygun olması.
- HIV, Hepatit B/C gibi bulaşıcı hastalık taşımamak.
- Yakın dönemde dövme/piercing, cerrahi veya kan transfüzyonu öyküsü varsa bildirerek uygunluk değerlendirmesi yaptırmak.
- Hamile olmamak ve emzirme döneminde olmamak.
Plazma Bağışına Kim İhtiyaç Duyar?
Plazma kaynaklı tedaviler; hemofili gibi pıhtılaşma bozuklukları, primer/sekonder immün yetmezlikler, ağır yanık ve travma olguları ile büyük cerrahi girişimler sonrası destek gereksinimi olan hastalarda kullanılır. Bağışıklık sistemi zayıflamış bireyler ve bazı ciddi enfeksiyon hastaları da plazma kökenli ürünlerden yarar görebilir.
Plazma Bağışı Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
İşlem sonrası toparlanmayı hızlandırmak ve olası yakınmaları azaltmak için şu öneriler yararlıdır:
- İlk 24 saat bol su içmeye özen gösterin.
- Hafif ve dengeli öğünler tüketin, alkolü erteleyin.
- Delme bölgesini temiz ve kuru tutun; aşırı yüklenmekten kaçının.
- Ağır egzersiz ve sıcak ortam (sauna/hamam) gibi aktiviteleri aynı gün yapmayın.
- Baş dönmesi olursa oturun veya uzanın; yakınmalar sürerse sağlık kuruluşuna başvurun.
Sıkça Sorulan Sorular
Plazma Bağışı Güvenli Mi?
Evet. İşlem tek kullanımlık, steril setlerle yapılır ve bağış öncesi uygunluk değerlendirmesiyle güvenlik artırılır. En sık görülen etkiler geçici baş dönmesi, yorgunluk ve iğne yerinde hassasiyettir.
Plazma Bağışı Vücudu Nasıl Etkiler?
Bağışta yalnızca plazma alınır; kan hücreleri geri verilir. Sıvı hacmi birkaç saat içinde, plazma proteinleri ise genellikle kısa sürede yerine konur. Sağlıklı bireylerde kalıcı etki beklenmez.
Plazma Bağışı Sonrası Ne Olur?
Kısa süreli yorgunluk veya susuzluk hissi olabilir. Su içmek, dinlenmek ve delme bölgesini korumak genellikle yeterlidir; çoğu kişi aynı gün hafif günlük aktivitelerine dönebilir.