Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi
Polikistik Over Sendromu (PCOS), üreme çağındaki kadınların yaklaşık %8–13’ünü etkileyen ve insülin direnci ile hiperandrojenizmin temel rol oynadığı heterojen bir endokrin-metabolik bozukluktur. Tanı, genellikle oligo/anovülasyon, klinik veya biyokimyasal hiperandrojenizm ve polikistik over morfolojisinden en az ikisinin varlığına dayandırılır. Yönetimin temelini yaşam tarzı müdahaleleri (düşük glisemik indeksli beslenme, düzenli fiziksel aktivite, kilo kaybı) oluşturur; belirti kontrolünde kombine hormonal kontraseptifler ve seçilmiş olgularda antiandrojenik ve insülin duyarlılığını artıran ilaçlar kullanılır. Gebelik isteyenlerde ovülasyon indüksiyonu için letrozol veya klomifen sitrat birinci basamak seçeneklerdir; gerekirse yardımcı üreme teknikleri eklenir. Uzun dönem izlemde tip 2 diyabet, dislipidemi, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık ve karaciğer yağlanması riskleri ile psikolojik morbidite göz önünde bulundurulmalıdır.
PCOS Nedir?
Polikistik Over Sendromu (PCOS), yumurtlamayı ve metabolik süreçleri etkileyen, üreme çağında sık görülen bir endokrin bozukluktur. Genetik yatkınlık, insülin direnci ve artmış androjen düzeyleri bir araya gelerek adet düzensizliği, tüylenme artışı, akne, kilo alımı ve doğurganlıkta azalma gibi belirtilere yol açabilir. Yumurtalıklarda ultrasonla çok sayıda küçük folikül görülmesi tabloyu destekler.
PCOS Belirtileri
Belirtiler kişiden kişiye değişebilse de, aşağıdakiler sık görülür:
- Düzensiz, seyrek veya hiç gerçekleşmeyen adet döngüleri
- Hirsutizm (yüz, göğüs, sırt ya da karında tüylenme artışı)
- Akne ve yağlı cilt; erkek tipi saç dökülmesi
- Kilo artışı ve kilo vermede güçlük
- Ovülasyon sorunları nedeniyle gebelikte güçlük
- Koyu cilt alanları (akantozis nigrikans), karın ağrısı/rahatsızlık
- Duygu durum değişiklikleri, insülin direnci ve glukoz dengesizlikleri
PCOS Nedenleri
PCOS çok etkenli bir durumdur; genetik ve çevresel faktörler etkileşir:
- Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
- İnsülin direnci ve hiperinsülinemi
- Artmış androjenler ve LH/FSH dengesizliği
- Düşük düzeyli kronik inflamasyon
- Doğum öncesi androjen maruziyeti
- Eşlik eden metabolik bozukluklar
PCOS Tanısı ve Uygulanan Testler
Tanıda genellikle şu üç ölçüt arasından en az ikisinin varlığı aranır: oligo/anovülasyon, klinik veya biyokimyasal hiperandrojenizm, polikistik over morfolojisi. Değerlendirme kapsamı aşağıdaki gibidir:
- Tıbbi öykü: adet düzeni, tüylenme, akne, kilo değişimi
- Fizik muayene: VKİ, bel/kalça oranı, cilt bulguları
- Hormon testleri: total/serbest testosteron, LH, FSH, prolaktin, tiroid; gerekirse 17-OHP/kortizol
- Ultrasonografi: polikistik over morfolojisinin değerlendirilmesi
- Metabolik incelemeler: açlık glukoz/insülin, HOMA-IR, lipid profili
PCOS Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler
Yönetimin temelini yaşam tarzı değişiklikleri oluşturur: dengeli ve düşük glisemik indeksli beslenme, düzenli egzersiz ve kilo kontrolü. Belirti yönetiminde kombine hormonal yöntemler ve hekim uygun görürse antiandrojenik seçenekler kullanılabilir; insülin direncinde insülin duyarlılığını artıran tedavilerden faydalanılır. Gebelik planlayanlarda ovülasyon indüksiyonu (örneğin letrozol veya klomifen) ve gerekli durumlarda yardımcı üreme teknikleri uygulanabilir. Tedavi kişiye özel planlanır.
PCOS ve Kısırlık
PCOS, düzensiz veya olmayan ovülasyon nedeniyle doğurganlığı azaltabilir; insülin direnci de hormonal dengeyi bozarak süreci zorlaştırır.
Doğurganlık Üzerindeki Etkileri
Ovülasyon aksadığında doğal yolla gebelik olasılığı düşer; polikistik over morfolojisi ve metabolik dengesizlikler bu etkiyi güçlendirebilir.
Gebelik Şansını Artırma Yolları
%5–10’luk kilo kaybı, düşük GI beslenme ve düzenli aktivite ovülasyonu iyileştirebilir. Ovülasyon indüksiyonu ilaçları (letrozol/klomifen) ve seçilmiş olgularda metformin ile yardımcı üreme teknikleri gebelik şansını artırabilir.
PCOS ve Beslenme
Beslenme, insülin direncinin azaltılması ve hormon dengesinin desteklenmesinde anahtar role sahiptir.
PCOS'ta Beslenme Önerileri
- Düşük glisemik indeksli karbonhidratlar: tam tahıllar, yulaf, baklagiller
- Bol sebze-meyve, yeterli protein (yağsız et, balık, yumurta)
- Sağlıklı yağlar: zeytinyağı, avokado; omega-3 kaynakları (yağlı balık, ceviz, keten tohumu)
Kaçınılması Gereken Gıdalar
- Rafine şeker ve şekerli içecekler
- Rafine tahıllar (beyaz ekmek, beyaz pirinç, makarna)
- Trans ve doymuş yağlar, kızartmalar ve aşırı işlenmiş gıdalar
- Yüksek tuz içeren işlenmiş etler, konserve/paketli ürünler
- Aşırı kafein ve alkol
PCOS'un Olası Riskleri
PCOS, üreme sağlığının yanı sıra metabolik ve kardiyovasküler açıdan da sonuçlar doğurabilir.
Tip 2 diyabet, dislipidemi, hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık ve karaciğer yağlanması riski artar; metabolik sendrom gelişebilir.
Psikolojik Etkiler
Görünüm değişiklikleri ve doğurganlıkla ilgili zorluklar; stres, anksiyete ve depresyon riskini yükseltebilir. Psikososyal destek faydalıdır.
PCOS Hakkında Sık Sorulan Sorular
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar PCOS'a yol açar mı?
CYBH’ların PCOS’a doğrudan neden olduğuna dair kanıt yoktur; PCOS daha çok genetik, hormonal ve metabolik etkenlerle ilişkilidir.
PCOS ne demek?
PCOS, yumurtlama ve hormonal dengeyi bozan, adet düzensizliği ve hiperandrojenizm bulgularıyla seyreden yaygın bir sendromdur.
PCOS bulaşıcı mıdır?
Hayır. Bulaşıcı değildir; kişisel biyolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle gelişir.
PCOS tedavi edilebilir mi?
Tamamen ortadan kaldırmak çoğu zaman mümkün olmasa da belirtiler yaşam tarzı ve ilaç tedavileriyle etkili şekilde yönetilebilir.
PCOS her zaman kısırlığa neden olur mu?
Hayır. Ovülasyon sorunları riski artırsa da uygun tedavilerle birçok kişi gebelik elde edebilir.
PCOS’ta adet düzensizliğinin nedeni nedir?
Hiperandrojenizm ve insülin direnci, ovülasyonun aksamasına yol açarak döngüyü düzensizleştirir.
PCOS beslenme ile ilişkili midir?
Tek başına yanlış beslenmeyle oluşmaz; ancak yüksek şeker/rafine karbonhidrat tüketimi insülin direncini kötüleştirerek belirtileri artırabilir.
PCOS sadece kilolu kadınlarda mı görülür?
Hayır. Zayıf bireylerde de görülebilir; fazla kilo belirtileri şiddetlendirebilir.
PCOS’un psikolojik etkileri nelerdir?
Kaygı, depresyon ve beden imajı sorunları görülebilir; gerektiğinde psikolojik destek önerilir.
Metformin, insülin duyarlılığını artırarak hormonal dengeyi destekleyebilir; bazı kişilerde adet düzeni ve kilo kontrolüne katkı sağlar.