Progeria (Erken Yaşlanma Hastalığı) Nedir? Progeria Hastalığı
Hutchinson-Gilford Progeria Sendromu (HGPS), LMNA genindeki de novo mutasyon sonucu ortaya çıkan, progerin birikimiyle çekirdek zarfı bütünlüğünün bozulduğu ve hızlanmış sistemik yaşlanma fenotipi ile seyreden nadir bir hastalıktır. Klinik tablo, erken büyüme geriliği, lipodistrofi, alopecia, ciltte skleroderma benzeri değişiklikler, kraniofasiyal dismorfizm ve eklem kısıtlılıkları ile karakterizedir; nörokognitif gelişim genellikle korunur. En ağır morbidite ve mortalite nedeni, erken başlangıçlı yaygın aterosklerozun yol açtığı kardiyovasküler olaylardır (MI, kalp yetmezliği, inme). Tanı, tipik fenotipin varlığında LMNA varyantını gösteren moleküler analiz ile doğrulanır. Kür sağlayan tedavi olmamakla birlikte farnesil transferaz inhibitörü lonafarnib klinik olarak semptomlar ve yaşam süresi üzerinde fayda gösterebilir; çok disiplinli destekleyici bakım esastır. Ortalama yaşam beklentisi yaklaşık 14–15 yıldır, ancak bireysel farklılıklar görülebilir.
Progeria (Erken Yaşlanma Hastalığı) nedir?
Progeria, çocuklarda yaşamın ilk 1–2 yılında hızla belirginleşen erken yaşlanma bulgularıyla seyreden, son derece nadir bir genetik hastalıktır. Klasik formu Hutchinson-Gilford Progeria Sendromu (HGPS) olarak bilinir ve dünya genelinde yaklaşık her 4 milyon doğumda 1 görülür. Bebekler doğumda genellikle sağlıklı görünür; ancak zamanla büyüme geriliği, saç dökülmesi ve ciltte incelme gibi değişiklikler ortaya çıkar. Zeka düzeyi çoğunlukla yaşıtlarıyla uyumludur.
Progeria hastalığı neden olur?
Vakaların ezici çoğunluğu, LMNA geninde kendiliğinden (de novo) gelişen bir mutasyondan kaynaklanır. Bu mutasyon, Lamin A proteininin hatalı formu olan progerinin oluşmasına neden olur. Progerin hücre çekirdeğinin yapısal bütünlüğünü bozarak hücre fonksiyonlarını zayıflatır ve doku düzeyinde hızlanmış yaşlanma bulgularına yol açar.
Progeria belirtileri
Belirti ve bulgular genellikle yaşamın ilk iki yılında ortaya çıkar ve zamanla artar:
- Büyüme hızında yavaşlama, boy ve kiloda gerilik
- Saç dökülmesi (alopecia) ve kaş-kirpiklerde seyrelme
- İnce, gergin ve kırışmaya eğilimli cilt; deri altı yağ dokusunda azalma
- Belirgin gözler, ince-gagamsı burun, küçük çene (mikrognati)
- Yüz-kafa orantısında farklılık; eklem sertliği ve hareket kısıtlılığı
- Diş sürmesinde gecikme ve iskelet gelişiminde sorunlar
Hastalığın ilerleyişinde en önemli risk ateroskleroz gelişimidir; bu durum erken yaşta kalp krizi, kalp yetmezliği ve inme riskini artırır. Göz kuruluğu ve görme sorunları, işitme kaybı, kalça çıkığı gibi iskelet sorunları da görülebilir.
Progeria nasıl teşhis edilir?
Tipik fiziksel görünüm ve büyüme özellikleri tanıda yol göstericidir. Kesin tanı için kandan yapılan genetik test ile LMNA mutasyonunun gösterilmesi gerekir. Doktor, benzer bulgulara neden olabilecek diğer progeroid sendromları ayırmak için de değerlendirme yapar.
Progeria tedavisi
Progeria için kür sağlayan bir tedavi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, farnesil transferaz inhibitörü sınıfından lonafarnib gibi ilaçlar bazı klinik etkileri hafifletebilir ve ortalama yaşam süresini birkaç yıl uzatabilir. Tedavinin temelini çok disiplinli destekleyici bakım oluşturur: fizik tedavi ve rehabilitasyon, beslenme desteği, ağrı ve eklem yönetimi, deri bakımı, enfeksiyonların önlenmesi ve aşıların güncel tutulması.
Progeria hastaları nasıl takip edilir?
- Kardiyoloji izlemi: Düzenli kan basıncı ölçümü, EKG/ekokardiyografi ve gerektiğinde lipid yönetimi; hekim kararıyla düşük doz antiplatelet kullanımı değerlendirilebilir.
- Nörolojik değerlendirme: İnme riskini izlemek için klinik takip; baş ağrısı, nöbet gibi bulgularda görüntüleme yapılabilir.
- Göz ve kulak sağlığı: Göz kuruluğu ve görme sorunları için düzenli muayeneler; işitme testleri ve gerekirse işitme cihazı.
- Ağız ve diş sağlığı: Çürük, maloklüzyon ve diş eti sorunlarına yönelik periyodik diş hekimi kontrolleri.
- Ortopedi ve fizik tedavi: Eklem sertliği, kalça ve omurga sorunları için egzersiz programları ve gerekirse yardımcı cihazlar.
- Beslenme ve büyüme: Kalori-protein gereksiniminin karşılanması; yutma/gastrointestinal sorunlarda enteral destek seçeneklerinin planlanması.
- Dermatoloji: Cilt kuruluğu, pruritus ve gerginlik için uygun bakım ve topikal tedaviler.
- Psikososyal destek: Çocuk ve aile için psikolojik destek ve sosyal hizmet kaynaklarına yönlendirme.
Progeria nasıl önlenir?
Hastalık çoğu zaman de novo mutasyonla geliştiğinden önlenebilir değildir. Bununla birlikte, progerialı bir çocuğu olan ailelerde tekrarlama riski toplum ortalamasına göre hafif artabilir. Bu nedenle genetik danışmanlık önerilir; bilinen mutasyon saptanmışsa prenatal tanı seçenekleri tartışılabilir.
Progeria hastası kaç yıl yaşar?
Ortalama yaşam beklentisi yaklaşık 14–15 yıldır; bazı bireyler 20’li yaşların başlarına kadar yaşayabilir. Ölüm nedenlerinin çoğunu ateroskleroza bağlı kardiyovasküler olaylar (ör. kalp krizi, kalp yetmezliği) ve inme oluşturur.
İlk çocukta progeria varsa diğeri de olur mu?
Toplumda görülme sıklığı çok düşüktür; ancak progerialı bir çocuğu olan ailelerde bir sonraki gebelikte risk biraz artmış olabilir (yaklaşık %2–3 düzeyinde bildirimler mevcuttur). Ailelere bireysel riskin netleştirilmesi için genetik danışmanlık ve gerekli görülürse taşıyıcılık/tekrarlama risk analizleri önerilir.
Yenidoğan progeria nedir?
Neonatal progeroid sendromu (Wiedemann–Rautenstrauch), HGPS’den farklı bir klinik tablodur. Doğumdan itibaren belirgin büyüme geriliği ve cilt değişiklikleri ile seyreder ve kalıtsal olabilir. Tanı ve izlem yaklaşımları HGPS’den ayrışır.
Sık sorulan sorular
Progeria nedir? Çocuklarda hızlı yaşlanma bulgularına yol açan nadir bir genetik mutasyon hastalığıdır.
Progeria neden olur? Çoğu olguda LMNA genindeki de novo mutasyon sonucu anormal progerin proteini oluşur.
Tedavi var mı? Kür yoktur; ancak lonafarnib ve kapsamlı destekleyici bakım yaşam süresini ve kalitesini iyileştirebilir.
Yaşam beklentisi nedir? Ortalama yaklaşık 14,5 yıl olmakla birlikte bireyler arasında farklılık gösterebilir; bazı hastalar erken yetişkinliğe ulaşabilir.