Prostat Kanseri Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Seçenekleri

Prostat kanseri, prostat bezindeki hücrelerin genetik mutasyonlar sonucu kontrolsüz çoğalmasıyla gelişen, çoğunlukla yavaş seyirli bir malignitedir. Klinik olarak alt üriner sistem semptomları, hematüri/hematospermi, erektil disfonksiyon ve iskelet ağrılarıyla belirti verebilir. Tanıda PSA, dijital rektal muayene ve kesin tanı için biyopsi temel araçlardır; multiparametrik MR ve ileri görüntüleme evrelemede rol oynar. TNM sistemiyle evreleme yapılır; tümör agresifliği Gleason skoru/ISUP derecelendirmesiyle belirlenir. Tedavi, risk sınıfına göre aktif izlemden cerrahi, radyoterapi, hormon tedavisi, kemoterapi, hedefe yönelik ve immünoterapilere kadar değişir. Karar, hastanın komorbiditeleri, yaşam beklentisi ve tercihleri dikkate alınarak kişiselleştirilir.

Prostat Kanseri Nedir?

Prostat kanseri, erkek üreme sisteminin parçası olan prostat bezindeki hücrelerin kontrolsüz çoğalmasıyla gelişen kötü huylu bir tümördür. Çoğu zaman yavaş ilerler ve erken evrede belirgin şikayet yaratmayabilir. Hastalık ilerledikçe idrar akışında zayıflama, sık idrara çıkma, idrar veya menide kan, idrar yaparken yanma, ereksiyon sorunları ve ağrılı boşalma gibi belirtiler görülebilir. Yayılım olduğunda sırt, kalça ve uyluklarda ağrı/sertlik ve bacaklarda şişlik ortaya çıkabilir.

Prostat Kanseri Belirtileri

Belirtiler erken dönemde silik olabilir; ilerleyen evrelerde daha belirgin hale gelir. Aşağıda en sık bildirilen yakınmalar özetlenmiştir.

İdrar yapmaya başlarken zorlanma, zayıf veya kesintili akış
Gece sık idrara çıkma
İdrar yaparken yanma veya ağrı
İdrarda ya da menide kan
Erektil disfonksiyon, ağrılı boşalma
Alt sırt, kalça veya uyluklarda ağrı/sertlik; bacaklarda şişlik

İdrarla İlgili Belirtiler

Prostatın büyümesi ve idrar yolunu daraltması; zayıf akış, kesintili idrar, gece sık idrara çıkma ve dizüri gibi şikayetlere yol açabilir. İdrarda kan da görülebilir.

Erektil ve Boşalma ile İlgili Belirtiler

Ereksiyon güçlüğü, ağrılı boşalma ve menide kan, prostat çevresindeki sinir ve dokuların etkilenmesi ile ilişkili olabilir.

Diğer Belirtiler

Yayılım durumunda sırt, kalça ve uyluklarda ağrı/sertlik ile alt ekstremitelerde ödem, genel yorgunluk ve halsizlik görülebilir.

Prostat Kanseri Nedenleri

Hastalığın temelinde prostat hücrelerinde oluşan genetik değişiklikler yer alır. Risk, yaşla artar ve genetik, hormonal ve yaşam tarzı etkenleriyle şekillenir.

İleri yaş (özellikle 50 yaş ve üzeri)
Ailede prostat kanseri öyküsü; BRCA1/BRCA2 gibi gen değişimleri
Irksal yatkınlık
Obezite, düşük fiziksel aktivite
Yüksek yağlı/dengesiz beslenme
Sigara, alkol ve bazı çevresel maruziyetler

Yaş

Görülme sıklığı yaşla belirgin artar; 50 yaş altında nadirdir. Tarama ve erken tanı değerlendirmesi genellikle 50 yaştan sonra önerilir; yüksek risklilerde daha erken düşünülebilir.

Aile Öyküsü

Birinci derece akrabalarda prostat kanseri olması, kişisel riski anlamlı artırır. Genetik danışmanlık ve uygun tarama stratejileri bu grupta önemlidir.

Diğer Risk Faktörleri

Obezite, sigara, sedanter yaşam ve bazı beslenme örüntüleri riskle ilişkilidir; sağlıklı yaşam tarzı genel kanser riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Prostat Kanseri Evreleri

Evreleme, tedavi planını belirlemede kritik öneme sahiptir ve TNM sistemiyle yapılır.

TNM Sistemi

T (Tümör): Prostat içindeki yayılım ve kapsül dışına çıkış durumu
N (Lenf nodu): Bölgesel lenf düğümü tutulumu
M (Metastaz): Uzak organ tutulumunun varlığı

Evre 1

Tümör prostatla sınırlıdır, genellikle küçük ve muayenede fark edilmeyebilir. PSA ve Gleason skorları düşük olabilir.

Evre 2

Tümör prostat içinde daha yaygındır ancak kapsül dışına çıkmamıştır. Muayene veya görüntüleme ile saptanabilir. Tedavi, risk alt gruplarına göre değişir.

Evre 3

Tümör prostat kapsülünü aşabilir ve seminal veziküllere uzanabilir. Lenf düğümü veya uzak metastaz yoktur. PSA/Gleason genellikle daha yüksektir.

Evre 4

Yakın lenf düğümlerine ve/veya uzak organlara (örneğin kemikler) yayılım vardır. Tedavide amaç hastalığı kontrol etmek ve yaşam kalitesini artırmaktır.

Prostat Kanseri Tanısı ve Uygulanan Testler

Erken tanı için PSA testi ve dijital rektal muayene kullanılır; kesin tanı biyopsi ile konur. Yayılımı belirlemek için ileri görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır.

Dijital Rektal Muayene (DRM): Prostatta nodül, sertlik ve asimetri değerlendirmesi
PSA Testi: Kandaki prostat spesifik antijen düzeyi; tek başına tanı koydurmaz
TRUS: Transrektal ultrason, biyopsiye rehberlik eder
Görüntüleme: Multiparametrik MR, BT, PET ve kemik sintigrafisi
Biyopsi: Patolojik inceleme ile kanserin doğrulanması

PSA Testi ve Rektal Muayene

PSA yüksekliği prostat büyümesi, prostatit veya yakın zamanda yapılan girişimler gibi kanser dışı nedenlerle de görülebilir. Bu nedenle sonuçlar klinik bulgularla birlikte değerlendirilmelidir.

Multiparametrik MR

Şüpheli odakların saptanması, kapsül dışı yayılım ve lenf nodu tutulumunun değerlendirilmesine katkı sağlar; hedefe yönelik biyopsi planlamasında yol gösterir.

TRUS ve Standart Biyopsi

Transrektal ultrason eşliğinde, lokal anestezi ile prostattan örnekler alınır. Sonuç şüpheli ise biyopsi tekrarlanabilir.

MR-Ultrason Füzyon Biyopsi

Önceden çekilen MR görüntülerinin ultrason ile eşleştirilmesi sayesinde şüpheli odaklardan hedefe yönelik örnekleme yapılır; daha az sayıda örnekle tanısal verim artabilir.

Gleason Skoru ve ISUP

Gleason skoru, en sık görülen iki histolojik paternin derecelerinin toplamıdır (3–5 arası dereceler pratikte kullanılır). Düşük skor daha indolent, yüksek skor daha agresif biyolojiyi gösterir. ISUP derecelendirmesi benzer amaçla 1–5 arasında yapılır.

Prostat Kanseri Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler

Tedavi; evre, Gleason/ISUP, PSA düzeyi, eşlik eden hastalıklar ve hasta tercihlerine göre bireyselleştirilir. Bazı durumlarda yöntemler birleştirilir.

Aktif izlem: Düşük riskli, yavaş seyirli olgularda yakın takip
Cerrahi (radikal prostatektomi): Açık, laparoskopik veya robotik
Radyoterapi: Eksternal ışın tedavisi veya brakiterapi
Hormon tedavisi: Androjen baskılama (ilaçlar veya cerrahi kastrasyon)
Kemoterapi: Hormon tedavisine dirençli veya ileri evre olgularda
Hedefe yönelik tedaviler: Uygun genetik değişimleri olan hastalarda
İmmünoterapi: Seçilmiş ileri evre olgularda

Aktif İzlem

Düşük riskli hastalarda düzenli PSA, muayene, görüntüleme ve gerekirse tekrarlayan biyopsilerle izlem yapılır; ilerleme saptanırsa tedaviye geçilir.

Radyoterapi

Yüksek enerjili ışınlarla kanser hücreleri hedeflenir. Definitif tedavide veya cerrahi sonrası tamamlayıcı amaçla kullanılabilir.

Hormon Terapisi

Testosteronun tümör üzerindeki etkisini azaltır. Monoterapi veya radyoterapi ile kombinasyon halinde uygulanabilir.

Kemoterapi

İleri/metastatik ve hormon dirençli olgularda tümör kontrolü ve semptom yönetimi için kullanılır.

Hedefe Yönelik Tedaviler

Belirli genetik değişimleri olan hastalarda PARP inhibitörleri gibi ajanlar seçenek olabilir.

İmmünoterapi

Bağışıklık sistemini tümör hücrelerine karşı aktive eden ilaçlar, uygun hastalarda değerlendirilebilir.

Kemik Sağlığı ve Bifosfonatlar

Kemik metastazlarında ağrıyı azaltmak ve kırık riskini düşürmek için bifosfonatlar veya benzer ajanlar kullanılabilir.

Cerrahi Ameliyatlar

Açık radikal prostatektomi: Karın alt bölgesinden veya perineal yaklaşımla prostatın çıkarılması
Laparoskopik prostatektomi: Küçük kesiler ve kamera yardımıyla minimal invaziv cerrahi
Robotik (da Vinci) prostatektomi: Laparoskopik cerrahinin robotik sistemle hassaslaştırılmış biçimi
Pelvik lenf nodu diseksiyonu: Uygun olgularda lenf düğümlerinin çıkarılması

Sıkça Sorulan Sorular

Kimler tarama yaptırmalı?

Ortalama riskli erkeklerde tarama genellikle 50 yaşından sonra; aile öyküsü veya yüksek riskli gruplarda daha erken yaşlarda bireysel değerlendirmeyle önerilebilir.

BPH ile prostat kanseri farkı nedir?

İyi huylu prostat büyümesi (BPH) kanser değildir; idrar semptomları benzer olabilir ancak biyopsi olmadan kanser dışlanamaz.

Tedavi yan etkileri nelerdir?

Cerrahi ve radyoterapi sonrası idrar kaçırma ve ereksiyon sorunları görülebilir; hormon tedavisi sıcak basması, kemik kaybı ve metabolik değişikliklere yol açabilir. Yan etkiler kişiden kişiye değişir ve yönetim stratejileri mevcuttur.

Prognoz nasıldır?

Erken evrede yakalanan ve düşük riskli tümörlerde uzun dönem sağkalım yüksektir. Prognoz; evre, Gleason/ISUP, PSA ve tedavi yanıtına göre değişir.