Psikoterapi
Psikoterapi, eğitimli bir uzmanla yürütülen yapılandırılmış görüşmeler yoluyla duygu, düşünce ve davranış kalıplarını ele alan, çeşitli ruh sağlığı sorunlarında etkili bir tedavi yaklaşımıdır. Anksiyete, depresyon, bipolar bozukluk, psikotik bozukluklar, bağımlılıklar, yeme ve kişilik bozukluklarında; ayrıca tanı gerektirmeyen yaşam stresörlerinde fayda sağlayabilir. Kanıta dayalı yöntemler arasında BDT, DDT, ACT, psikodinamik/psikanalitik yaklaşımlar, kişilerarası ve destekleyici terapi bulunur; bazı olgularda ilaç tedavisiyle birlikte uygulanması önerilir. Tıbbi riskler düşüktür; ancak seanslar duygusal olarak zorlayıcı olabilir ve deneyimli bir terapist yaklaşımı bireyselleştirerek bu riskleri azaltır. Gizlilik esastır; yalnızca güvenliğe ilişkin acil risk durumlarında yasal istisnalar geçerlidir. Tedavi süresi semptom şiddeti, işlevsellik etkilenimi, destek sistemi ve ilerleme hızına bağlı olarak haftalardan yıllara uzanabilir.
Psikoterapi Nedir?
Psikoterapi; bireyin duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını anlamasına, zorlayıcı durumlarla daha sağlıklı başa çıkma becerileri geliştirmesine yardımcı olan, bir psikiyatrist, psikolog veya eğitimli terapistle yürütülen konuşma temelli bir tedavi yaklaşımıdır. Her yöntemin kendine özgü ilkeleri vardır ve en uygun terapi, kişinin ihtiyaçları, hedefleri ve tercihlerine göre belirlenir.
Psikoterapi Neden Yapılır?
Psikoterapi aşağıdaki durumlarda yararlıdır: anksiyete bozuklukları (OKB, fobiler, panik bozukluk, TSSB), duygudurum bozuklukları (depresyon, bipolar bozukluk), psikotik bozukluklar (ör. şizofreni), alkol/uyuşturucu bağımlılığı ve kompulsif kumar gibi bağımlılıklar, anoreksiya ve bulimia gibi yeme bozuklukları ve çeşitli kişilik bozuklukları. Tanı konmamış bireyler de ilişki çatışmaları, iş/okul stresi, yas, boşanma, iş kaybı, uyku ve cinsel işlev güçlükleri, kronik hastalıkla yaşama gibi yaşam olaylarında destek görebilir.
- Psikoterapi bazı olgularda ilaç tedavisine benzer düzeyde etkili olabilir; kimi durumlarda birlikte uygulanması önerilir.
- Psikolojik ve tıbbi eş tanılar, kişisel hedefler ve sosyal destek düzeyi, yöntemin ve yoğunluğun seçimini etkiler.
Psikoterapinin Riskleri Nelerdir?
Psikoterapinin tıbbi riski düşüktür; ancak seanslar sırasında zorlayıcı duygu ve anılarla karşılaşmak geçici rahatsızlık yaratabilir. Yetkin bir terapist, yaklaşımı ve seans yoğunluğunu bireysel ihtiyaca göre ayarlayarak bu süreci güvenli ve yönetilebilir kılar; başa çıkma becerileri geliştirilir.
Psikoterapiye Nasıl Hazırlanılır?
Güvenilir yönlendirmeler veya çevrimiçi ağlar üzerinden terapist aramak, seanslardan önce hedef ve beklentileri düşünmek ve terapistin lisans/eğitim bilgilerini doğrulamak önemlidir. Psikiyatristler gerektiğinde ilaç düzenleyebilir; psikolog ve psikolojik danışmanlar eğitimleri kapsamında terapi uygular. En kritik unsur, bireyin ihtiyaçlarına uygun yaklaşımı sunabilen ve güven ilişkisi kurulabilen bir terapist bulmaktır.
- Hedefleri ve öncelikleri netleştirin.
- Yetkinlik, lisans ve deneyimi doğrulayın.
- Uyum ve güveni temel alın; gerekirse terapist değiştirin.
Psikoterapiden Ne Beklenir?
İlk Seans
İlk görüşmede öykü ve mevcut şikayetler değerlendirilir; formlar doldurulabilir. Terapi yaklaşımı, amaçlar, seans süresi ve tahmini seans sayısı netleştirilir. Uyum yetersizse başka bir terapist denenebilir.
Psikoterapiye Başlamak
Seanslar genellikle 45–60 dakika sürer; sıklık haftada bir ya da iki olabilir. Terapi; bireysel, çift, aile veya grup formatında; poliklinik ya da hastane ortamında yürütülebilir.
Psikoterapi Türleri
Kanıta dayalı pek çok yaklaşım vardır; terapistler çoğu zaman yöntemleri birleştirir ve yaş gruplarına uyarlayabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Sağlıksız inanç ve davranışları tanımlayıp daha işlevsel olanlarla değiştirmeye odaklanır.
Diyalektik Davranış Terapisi (DDT)
Stresle başa çıkma, duygu düzenleme ve kişilerarası etkili iletişim becerilerini öğretir.
Kabul ve Taahhüt Terapisi (ACT)
Farkındalık ve kabul stratejileriyle, değerler doğrultusunda eyleme geçmeyi güçlendirir.
Psikodinamik ve Psikanaliz
Bilinçdışı örüntülere içgörü kazandırmayı, çatışmaları anlamayı ve çözmeyi hedefler.
Kişilerarası Psikoterapi (KPT)
Güncel ilişkilerdeki sorunları ve kişilerarası becerileri ele alır.
Destekleyici Psikoterapi
Baş etme kapasitesini güçlendirir, duygusal destek sağlar.
Psikoterapi Süreci Nasıl İlerler?
Seanslarda duygular, düşünceler ve sorun alanları yapılandırılmış biçimde ele alınır. Yoğun duygular ortaya çıkabilir; terapist bu duyguları düzenleme ve beceri geliştirme konusunda rehberlik eder. Ev ödevleri ve alıştırmalar öğrenilenlerin günlük yaşama aktarılmasını destekler.
Psikoterapi ve Gizlilik
Görüşmeler gizlidir; ancak kişinin kendisi veya başkaları için acil bir güvenlik riski varsa yasal bildirim yükümlülüğü doğabilir. Gizlilik sınırları ilk seanslarda açıklanır.
Psikoterapi Ne Kadar Sürer?
Süre; belirtilerin şiddeti ve süresi, ilerleme hızı, stres düzeyi, günlük işlevselliğe etkisi ve sosyal destek gibi etkenlere bağlıdır. Kısa süreli hedefler haftalar içinde; uzun süreli veya karmaşık durumlar aylar-yıllar içinde ele alınabilir.
Psikoterapi Sonuçları
Psikoterapi her durumda tüm sorunları ortadan kaldırmayabilir; ancak başa çıkma becerilerini güçlendirir, yaşam kalitesi ve öz-yeterlik duygusunu artırır.
Psikoterapiden Nasıl En İyi Yararlanılır?
- Terapiyi iş birliği olarak görün; hedefleri birlikte belirleyin.
- Açık ve dürüst iletişim kurun; zor konuları gündeme getirmekten çekinmeyin.
- Seanslara düzenli katılın; verilen ödev ve alıştırmaları uygulayın.
- Sabırlı olun; ilerleme yetersizse terapistle yöntemi ve hedefleri gözden geçirin.
- Uyum hissetmiyorsanız terapist değişikliğini değerlendirin.