Pulmoner Emboli (Akciğer Pıhtısı) Nedir? Nedenleri ve Tedavisi

Pulmoner emboli, genellikle derin ven trombozundan kopan pıhtının akciğer atardamarlarını tıkamasıyla gelişen, hipoksemi ve sağ ventrikül yüklenmesine yol açabilen acil bir klinik tablodur. Tanıda D-dimer, BT pulmoner anjiyografi ve gerektiğinde V/Q sintigrafisi ile alt ekstremite Doppler ultrasonografi birlikte kullanılır. Tedavinin temelini antikoagülasyon oluşturur; hemodinamik instabil hastalarda sistemik veya kateter yönlendirmeli tromboliz ve seçilmiş olgularda trombektomi/cerrahi embolektomi ya da vena kava filtresi gündeme gelebilir. Kompresyon çorapları özellikle DVT’ye bağlı semptomları azaltmada destekleyicidir. İzlemde kanama riskinin yönetimi, ilaç etkileşimleri ve yaşam tarzı düzenlemeleri (sigarayı bırakma, mobilizasyon, kilo kontrolü) önem taşır. Uygun önleme stratejileri ve risk faktörlerinin azaltılmasıyla nüks ve ilk olay riski belirgin ölçüde düşürülebilir.

Pulmoner Emboli Nedir?

Pulmoner emboli (PE), çoğunlukla bacaklardaki derin toplardamarlarda oluşan pıhtının kopup akciğer atardamarlarını tıkamasıyla gelişen ve hızlı müdahale gerektiren bir durumdur. Tıkanma sonucunda akciğere giden kan akışı azalır, oksijen düşer ve damar basıncı artar; bu da akciğer hasarı ve sağ kalp üzerine yük bindirerek hayati tehlike oluşturabilir.

Pulmoner Emboli Belirtileri

Belirtiler pıhtının büyüklüğüne, yerleşimine ve eşlik eden hastalıklara göre değişir; en sık ani nefes darlığı, derin nefesle artan göğüs ağrısı ve çarpıntı görülür.

Hızlı soluma, hırıltı
Baş dönmesi, bayılma
Yoğun terleme, ateş
Kanlı veya kuru öksürük
Solukluk ya da morarma (siyanoz)
Düşük kan basıncı

DVT eşlik ettiğinde bacakta ağrı, şişlik, hassasiyet ve kızarıklık görülebilir. Bu bulgular ortaya çıktığında acil tıbbi değerlendirme şarttır.

Pulmoner Emboli Nedenleri

PE’nin başlıca kaynağı derin ven trombozudur. Aşağıdaki durumlar pıhtı oluşumunu kolaylaştırır:

Uzun süre hareketsizlik (uzun yolculuklar, yatak istirahati, ameliyat sonrası)
Ortopedik, pelvik veya abdominal cerrahiler ve travmalar
Gebelik ve doğum sonrası dönem
Hormonal ilaç kullanımı (doğum kontrol, hormon replasman)
Obezite, kanser ve bazı enfeksiyon/iltihabi durumlar
Kalıtsal veya edinsel pıhtılaşma bozuklukları
İleri yaş, sigara, kalp-damar hastalıkları ve inme öyküsü

Pulmoner Emboli Risk Faktörleri

PE gelişme olasılığını artıran başlıca faktörler şunlardır:

60 yaş ve üzeri olmak
Sigara kullanımı
Aşırı kilo veya obezite
Ailede pıhtılaşma bozukluğu/DVT-PE öyküsü
Gebelik ve lohusalık
Doğum kontrol hapı veya hormon replasman tedavisi
Kanser ve tedavileri
Kalp-damar hastalıkları, uzun süreli immobilizasyon

Zamanında tedavi edilmezse pulmoner hipertansiyon, sağ kalp yetmezliği ve akciğer dokusu hasarı gelişebilir.

Pulmoner Emboli Tanısı

Tanı klinik değerlendirme ve risk sınıflamasıyla başlar; ardından laboratuvar ve görüntüleme yöntemleri kullanılır.

D-dimer: Pıhtılaşma aktivitesini gösterir; düşük klinik olasılıkta dışlamada yardımcıdır.
BT Pulmoner Anjiyografi (CTPA): Embolinin yeri ve yaygınlığını gösteren temel görüntülemedir.
Ventilasyon-Perfüzyon (V/Q) Taraması: Kontrast verilemeyen hastalarda yararlı bir alternatiftir.
Alt ekstremite Doppler Ultrasonu: Eşlik eden DVT’yi gösterebilir.
EKG ve Akciğer Grafisi: Ayırıcı tanı ve ek bulgular için kullanılır.
MR: Gebelik veya kontrast kontrendikasyonlarında düşünülebilir.

Pulmoner Emboli Tedavisi

Tedavi; pıhtı yükü, hemodinamik durum ve kanama riski göz önüne alınarak bireyselleştirilir. Çoğu hastada antikoagülasyon esastır; yüksek riskli olgularda pıhtı çözücü ve girişimsel seçenekler kullanılabilir.

İlaç Tedavisi

Heparin türevleri ve/veya direkt oral antikoagülanlar; uygun hastalarda varfarin tercih edilebilir. Yaşamı tehdit eden durumlarda sistemik veya kateter yönlendirmeli trombolitikler uygulanabilir. İlaçlar yalnızca hekim önerisiyle ve önerilen sürede kullanılmalıdır.

Kompresyon Çorapları

Venöz dönüşü destekleyerek bacak şişliği ve ağrıyı azaltabilir, posttrombotik sendrom riskini düşürebilir. Ölçü, basınç düzeyi ve kullanım süresi hekim tarafından belirlenmelidir.

Girişimsel ve Cerrahi Tedaviler

Kateterle pıhtı parçalama/aspirasyon veya perkutan trombektomi
Seçilmiş olgularda vena kava inferior filtresi
Nadir durumlarda cerrahi embolektomi

İzlem ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Antikoagülan kullanırken siyah dışkı, şiddetli baş ağrısı, hızlı büyüyen morarma veya kontrolsüz kanama olursa acilen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yaralanma riskli aktivitelerden kaçınılmalı, sigara bırakılmalı, uygun düzeyde hareket edilmelidir. İlaç etkileşimleri (ör. bazı ağrı kesiciler) ve ek hastalıklar için düzenli takip önemlidir.

Beslenme Önerileri

Tam tahıllar, sebze-meyve, baklagiller, zeytinyağı ve balık ağırlıklı beslenme önerilir; işlenmiş gıdalar, trans yağlar, aşırı şeker ve tuz sınırlanmalıdır. Varfarin kullananlarda K vitamini içeren besinlerin alımı günler arasında tutarlı olmalıdır. Yeterli sıvı alımı dolaşımı destekler.

Pulmoner Emboliden Korunma Yöntemleri

Gün içinde düzenli hareket ve uzun oturmaları sık aralıklarla bölmek
Uzun yolculuklarda kalkıp yürümek, ayak-bacak egzersizleri yapmak
Sigara bırakmak ve sağlıklı kiloda kalmak
Yeterli sıvı tüketmek, alkol ve aşırı kafeini sınırlamak
Hekim önerisiyle kompresyon çorabı kullanmak
Aile öyküsü olanlarda düzenli hekim değerlendirmesi
Bacakları zaman zaman yüksekte tutmak ve dar giysilerden kaçınmak

Sıkça Sorulan Sorular

Masif pulmoner emboli nedir? Ana pulmoner arterlerin önemli kısmını tıkayan, şok/hipotansiyon ve sağ kalp yetmezliği riski yüksek ağır tablodur.

Pulmoner emboli tekrarlar mı? Evet; özellikle daha önce DVT/PE geçirenlerde nüks riski artmıştır.

Tedavi sonrası normale dönülebilir mi? Çoğu hasta uygun tedaviyle 3 ay içinde düzelir; iyileşme hızı yaş, eşlik eden hastalıklar ve risk durumuna bağlıdır.

Uçak yolculuğu yapılabilir mi? Hekim onayıyla mümkündür; uzun uçuşlarda sık hareket etmek ve yeterli sıvı almak önerilir.

PE ile zatürre farkı nedir? PE damar tıkanıklığına bağlıdır; zatürre akciğer dokusunun enfeksiyonudur.