Şarbon Nedir? Şarbon Hastalığı Belirtileri ve Tedavisi

Şarbon, Bacillus anthracis’in oluşturduğu sporlar aracılığıyla bulaşan zoonotik ve nadir fakat ağır seyirli bir enfeksiyondur. En sık kutanöz form görülürken, gastrointestinal, solunan (inhale) ve enjeksiyon formları da tanımlanmıştır; mortalite en çok inhalasyon formunda yüksektir. Tanı, maruziyet öyküsünün yanı sıra lezyon örnekleri ve kandan kültür/PCR, göğüs görüntüleme, dışkı incelemesi ve menenjit şüphesinde beyin-omurilik sıvısı analizi ile desteklenir. Tedavide erken başlanan uygun antibiyotikler esastır; ağır olgularda toksinleri hedefleyen antitoksinler ve yoğun destek tedavileri (sıvı, vazopressör, ventilasyon) eklenir, seçilmiş enjeksiyon olgularında cerrahi debridman gerekebilir. Maruziyet sonrası profilakside 60 günlük antibiyotik ve üç dozluk aşı serisi önerilir; pre-eksposizyon aşılaması ise yüksek riskli meslek gruplarına yöneliktir. Komplikasyonlar arasında sepsis ve hemorajik menenjit yer alır ve erken tanı-tedavi prognozu belirgin biçimde iyileştirir.

Şarbon nedir?

Şarbon, Bacillus anthracis adlı spor oluşturan bir bakterinin neden olduğu, hayvanlardan insanlara bulaşabilen ciddi bir enfeksiyondur. İnsanlar genellikle ciltteki kesik veya yaralardan, sporların solunmasından ya da kontamine hayvansal ürünlerin tüketilmesinden enfekte olur. Kişiden kişiye bulaş çok nadirdir; istisnai olarak şarbonlu deri lezyonlarıyla doğrudan temas sonrası bildirilebilir.

Hastalık Orta ve Güney Amerika, Sahra altı Afrika, Orta/Güneybatı Asya, Güney ve Doğu Avrupa ile Karayipler gibi bölgelerde daha yaygındır. Geçmişte posta yoluyla gönderilen sporlar gibi biyoterör olayları da vakalara yol açmıştır.

Şarbon neden olur?

Bakteri sporları toprakta uzun süre canlılığını koruyabilir ve otçul hayvanlar (sığır, koyun, keçi, at) başlıca konaklardır. İnsanlar ancak bu sporlarla doğrudan temas ettiklerinde enfekte olur.

Endemik bölgelerde hayvancılık yapmak, veterinerlik, mezbaha/deri-post-yün işleme işleri
Laboratuvarda şarbonla çalışmak
Endemik bölgelere seyahat ve iyi pişmemiş et tüketimi
Ölü hayvanlara kontrolsüz temas
Yasa dışı uyuşturucuların enjeksiyon yoluyla kullanımı

Avrupa’da enjeksiyon yoluyla bulaşan olgular, kontamine eroin kullanımıyla ilişkilendirilmiştir.

Şarbon belirtileri ve tipleri

Belirtiler maruz kalma yoluna göre değişir. Çoğu olguda semptomlar 1-6 gün içinde başlar; sporların solunmasıyla gelişen tabloda kuluçka süresi 6 haftayı aşabilir.

Kutanöz şarbon

En sık ve genellikle en hafif formdur; bakteriler deriden girer.

Böcek ısırığını andıran kaşıntılı kabarıklık
Kısa sürede siyah merkezli, ağrısız ülser (eskar)
Bölgesel lenf bezi şişliği, ateş ve baş ağrısı görülebilir

Uygun antibiyotikle tedavi edildiğinde nadiren ölümcüldür.

Gastrointestinal şarbon

Genellikle enfekte hayvandan elde edilen yetersiz pişmiş etin yenmesiyle gelişir; boğazdan bağırsağa kadar sindirim kanalını etkileyebilir.

Mide bulantısı, kusma, ateş
Boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, boyun şişliği
İştahsızlık, karın ağrısı
İleri evrede şiddetli ve kanlı ishal

Solunan şarbon

Sporların akciğere ulaşmasıyla ortaya çıkar ve hastalığın en ölümcül formudur.

Başlangıçta grip benzeri yakınmalar (boğaz ağrısı, hafif ateş, yorgunluk, kas ağrıları)
İlerledikçe ağrılı yutma, göğüs rahatsızlığı, nefes almada güçlük, nefes darlığı
Kan tükürme, menenjit ve şok gelişebilir

Enjeksiyon şarbonu

Yasa dışı uyuşturucuların enjeksiyonuyla ilişkilidir.

Enjeksiyon yerinde hızla ilerleyen kızarıklık ve büyük şişlikler
Siyaha dönen alanlar/nekroz
Şok, çoklu organ yetmezliği ve menenjit

Şarbon neye yol açar?

Şarbon, bağışıklık yanıtının bozulmasıyla çoklu organ etkilenimi yapabilir. En ciddi komplikasyonlar şunlardır:

Sepsis (yaygın enfeksiyon ve organ disfonksiyonu)
Hemorajik menenjit (beyin ve omuriliği çevreleyen zarların iltihabı ve kanama)

Her iki durum da yaşamı tehdit eder.

Şarbon nasıl teşhis edilir?

Hekim mesleki maruziyet ve seyahat öyküsünü sorgular; grip ve zatürre gibi daha sık nedenleri dışlamak ister. Klinik şüphe durumunda şu testler uygulanabilir:

Deri lezyonundan alınan sıvı/doku örneğinde kültür veya moleküler testler
Kan örneklerinde bakterinin saptanması (kültür/PCR)
Solunan şarbon şüphesinde göğüs röntgeni veya BT
Gastrointestinal formda dışkı incelemesi
Menenjit şüphesi varsa lomber ponksiyon ile beyin-omurilik sıvısının değerlendirilmesi

Şarbon nasıl tedavi edilir?

Tedavinin temeli, hekimin uygun gördüğü antibiyotiklerin gecikmeden başlanmasıdır. İlacın türü/kombinasyonu ve süresi; bulaş yolu, hastanın yaşı ve genel durumuna göre belirlenir.

İnhalasyon gibi ağır formlarda antibiyotiklere ek olarak antitoksin tedavileri düşünülebilir
Seçilmiş enjeksiyon olgularında enfekte/nekrotik dokunun cerrahi debridmanı
Destek tedavileri: sıvı, vazopressör, ventilatör desteği ve yoğun bakım izlemi

Gecikmiş inhalasyon olgularında bakterinin ürettiği toksinler tedaviyi zorlaştırabilir.

Şarbon nasıl önlenir?

Maruziyet sonrası profilaksi: 60 gün antibiyotik ve 3 dozluk aşı serisi
Pre-eksposizyon aşı: canlı bakteri içermez; askeri personel, laboratuvar çalışanları ve diğer yüksek risk grupları için
Endemik bölgelerde hayvanlarla, post/kürk/yünle çalışırken koruyucu ekipman kullanmak
Eti iyi pişirmek, ölü hayvanlara yaklaşırken dikkatli olmak

Ne zaman tıbbi yardım almalısınız?

Endemik bölgelerde hayvanlara/ürünlerine maruz kaldıktan sonra veya riskli mesleki teması takiben yukarıdaki belirtilerden herhangi biri gelişirse gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurun. Erken tanı ve tedavi, yaşam şansını belirgin artırır.