Şark Çıbanı (Leishmaniasis) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi
Şark çıbanı, Leishmania türlerinin neden olduğu ve enfekte dişi kum sineklerinin ısırmasıyla bulaşan kutanöz bir leishmaniasis formudur. Klinik olarak başlangıçta papül veya nodül şeklinde görülen lezyonlar zamanla ülserleşir; ikincil enfeksiyon gelişmediği sürece çoğunlukla ağrısızdır ve tedavi edilmezse kalıcı skar bırakabilir. Kesin tanı, klinik değerlendirmeyi takiben lezyon materyalinde mikroskopi, kültür ve/veya PCR ile konur; tür tanımlaması tedavi seçimini etkileyebilir. Tedavi yaklaşımı hastaya ve lezyon özelliklerine göre lokal (kriyoterapi, topikal ajanlar, intralezyonel antimon) veya sistemik (pentavalan antimonlar, miltefosin, liposomal amfoterisin B) seçenekleri içerir. Korunma, kum sineği ısırıklarını önlemeye (sinek kovucular, uzun giysiler, cibinlik, permethrin işlemeli kıyafetler) ve vektör kontrolüne dayanır. Bağışıklığı baskılanmış bireylerde komplikasyon ve yayılım riski daha yüksektir, bu nedenle erken tanı ve yakından takip önemlidir.
Şark Çıbanı Nedir?
Şark çıbanı (kutanöz leishmaniasis), Leishmania parazitlerinin enfekte dişi kum sinekleriyle insanlara taşınması sonucu gelişen bir cilt enfeksiyonudur. En sık yüz, eller ve bacak gibi açıkta kalan bölgelerde görülür. Lezyonlar önce küçük, kırmızı ve sert bir kabarıklık olarak başlar; ardından kabuklanan, çoğu zaman ağrısız açık yaralara dönüşebilir. İkincil bakteriyel enfeksiyon eklendiğinde ağrı ve hassasiyet artabilir; tedavi gecikirse kalıcı iz bırakma riski yükselir. Bağışıklık sistemi zayıf bireylerde hastalık daha ağır seyredebilir.
Şark Çıbanının Belirtileri
Belirtiler genellikle ısırık yerinde sınırlıdır ve haftalar içinde belirginleşir. Aşağıdaki bulgular sık görülür:
- Kum sineği ısırık yerinde küçük, kırmızı ve sert papül/nodül oluşumu
- Lezyonun zamanla ülserleşmesi ve kabuklanması
- Genellikle ağrısız seyir; enfeksiyon gelişirse ağrı ve hassasiyet
- Lezyon çevresinde renk değişikliği ve iyileştikten sonra skar
- Nadir olarak ateş, halsizlik ve yorgunluk gibi sistemik yakınmalar
Şark Çıbanı Nasıl Bulaşır?
Bulaşma esas olarak gece aktif olan enfekte dişi kum sineklerinin ısırmasıyla olur. Köpekler, kemirgenler ve bazı yabani memeliler parazitin doğadaki rezervuarlarıdır; sinekler bu hayvanlardan paraziti alarak insanlara aktarır. İnsandan insana doğrudan bulaş olağan değildir; ancak çok nadir durumlarda açık yarayla temas gibi yollar bildirilmiştir.
- Enfekte kum sineği ısırığı (temel bulaş yolu)
- Hayvan rezervuarlar üzerinden sineklere parazitin taşınması
- Çok nadiren açık yaraya doğrudan temas
Şark Çıbanının Tanı ve Tedavi Yöntemleri
Tanı, klinik değerlendirme ile birlikte lezyon kenarından alınan örneklerin mikroskopik incelemesi, kültür ve moleküler testler (PCR) ile doğrulanır. Türün saptanması, tedavi seçimini ve seyrin öngörülmesini kolaylaştırabilir.
Tedavi, lezyon sayısı ve yeri, etken tür, kozmetik/işlevsel riskler ve hastanın bağışıklık durumuna göre bireyselleştirilir:
- Lokal tedavi: kriyoterapi, topikal ajanlar, intralezyonel antimon uygulamaları
- Sistemik tedavi: pentavalan antimonlar, miltefosin veya liposomal amfoterisin B (uygun endikasyonlarda)
- Destek: düzenli yara bakımı, ikincil bakteriyel enfeksiyonların tedavisi ve ağrı yönetimi
Düzenli takip, tedavi yanıtını değerlendirmek ve olası nüksleri yakalamak açısından önemlidir.
Şark Çıbanından Korunma Yolları
Kişisel ve çevresel önlemler birlikte uygulandığında kum sineği ısırıklarından korunma daha etkilidir:
- DEET veya pikaridin içeren sinek kovucular kullanın
- Uzun kollu/uzun paçalı, açık renkli giysiler tercih edin
- Cibinlik ve sineklik kullanın; permethrin ile işlenmiş giysi/ekipmanlardan yararlanın
- Vektörlerin üreyebileceği nemli ve karanlık alanları azaltın, atık birikimini önleyin
- Riskli bölgelere seyahatte akşam/gece saatlerinde açık alan maruziyetini kısıtlayın
Şark Çıbanı Hakkında Sık Sorulan Sorular
Şark Çıbanı Neden Çıkar?
Etken Leishmania parazitleridir. Enfekte dişi kum sineği ısırığıyla parazit deriye geçer; çevresel koşullar, rezervuar hayvanların varlığı ve kişisel korunmanın yetersizliği riski artırır.
Şark Çıbanı Kaç Günde Geçer?
Tedavi edilmezse lezyonlar aylar içinde yavaş iyileşebilir ve skar bırakabilir. Uygun tedaviyle iyileşme genellikle birkaç hafta-iki ay içinde görülür; derin veya geniş lezyonlarda süre uzayabilir.
Şark Çıbanı İnsandan İnsana Bulaşır mı?
Genellikle hayır. Bulaş zincirinde kum sineği vektördür; çok nadir olarak açık yarayla doğrudan temas bildirilmiştir.
Şark Çıbanı Hangi Yollarla Bulaşır?
Başlıca yol enfekte kum sineği ısırığıdır. Sinekler, enfekte hayvan veya insanlardan paraziti alıp başka kişilere taşıyabilir.
Şark Çıbanı Nerelerde Görülür?
Tropikal ve subtropikal bölgelerde, Orta Doğu, Afrika, Asya, Güney Amerika ve Akdeniz havzasında yaygındır. Vektör yoğunluğunun yüksek ve hijyen koşullarının yetersiz olduğu alanlarda risk artar.
Şark Çıbanı Ağrılı mıdır?
Lezyonlar çoğu kez ağrısızdır. İkincil enfeksiyon, travma veya mukoza tutulumu olduğunda ağrı ve hassasiyet artabilir.
Şark Çıbanı Kimlerde Daha Sık Görülür?
Riskli bölgelere seyahat edenler veya bu bölgelerde yaşayanlar, açık alanda/gece çalışanlar ve bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde daha sık görülür.
Şark Çıbanı İz Bırakır mı?
Evet, özellikle geç başvuru veya derin ülserlerde kalıcı skar görülebilir. Erken ve uygun tedavi iz riskini azaltır.