Şaşılık Nedir? Şaşılık Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Şaşılık, gözlerin aynı hedefe hizalanamamasıyla karakterize bir durum olup, bebeklikte ilk üç ayda geçici kaymalar görülebilse de dördüncü aydan sonra devamı patolojik kabul edilir. Toplumda %2–4 sıklıkta izlenir ve genetik yatkınlık, perinatal olaylar, kırma kusurları, saydam ortam opasiteleri ile nörolojik veya sistemik hastalıklar etyolojide yer alır. Belirtiler arasında asimetrik göz hareketleri, ışıkta kısma, anormal kırmızı refle, baş pozisyonu değişikliği ve dengesizlik sayılabilir; küçük açılı kaymaların ambliyopi riski nedeniyle gözden kaçmaması gerekir. Rutin pediatrik göz taramaları (6. ay, 1 yaş, 3–3,5 yaş ve 6 yaş) erken tanı için önerilir ve görme gelişiminin 7–10 yaşta tamamlandığı unutulmamalıdır. Tedavi; gözlük, ambliyopi için oklüzyon, prizmatik camlar, kas içi enjeksiyonlar ve şaşılık cerrahisini içerir; erişkinlerde yeni başlayan diplopi acil değerlendirme gerektirir ve cerrahi sonrası adaptasyon sorunları göz önünde bulundurulmalıdır.

Şaşılık nedir?

Şaşılık, iki gözün aynı hedefe birlikte odaklanamaması ve paralel göz hareketlerinin bozulması ile ortaya çıkan hizalanma problemidir. Bebeklerde yaşamın ilk üç ayında aralıklı kaymalar fizyolojik olabilir; ancak dördüncü aydan sonra süren kaymalar mutlaka göz hekimi tarafından değerlendirilmelidir. Erken çocuklukta iki gözden gelen görüntülerin beyinde birleştirilmesi derinlik algısını oluşturur; kalıcı kaymalar bu süreci bozabilir.

Şaşılığın nedenleri

Şaşılık toplumun yaklaşık %2–4’ünde görülür ve çok etkenli bir kökene sahiptir.

Aile öyküsü (genetik yatkınlık) riski artırır.
Gebelikte geçirilen hastalıklar, zor/uzamış doğum, prematürite ve doğum sonrası travmalar görülme olasılığını yükseltir.
Yüksek kırma kusurları olan çocuklarda net görme çabası kaymayı tetikleyebilir.
Ani başlayan kaymalar uyarıcıdır; göz içi ya da kafa içi kitlelerin ilk belirtisi olabilir.
Kornea veya lensin saydamlığını bozan opasiteler (ör. çocukluk çağı kataraktı) şaşılığın ilk bulgusu olabilir ve gecikmeden muayene gerektirir.

Şaşılık erişkin yaşta da ortaya çıkabilir. Daha önce şaşılığı olmayan bireyde ani başlangıçlı kayma genellikle çift görme ve dengesizliğe yol açar. Kontrolsüz diyabet, sistemik hipertansiyon, nörolojik hastalıklar ve kafa içi kitleler altta yatan nedenler arasında yer alabilir.

Şaşılığın belirtileri

Aşağıdaki bulgular fark edildiğinde vakit kaybetmeden göz muayenesi önerilir:

Gözlerin eşzamanlı ve paralel hareketlerinde bozulma
Bir gözün özellikle parlak ışıkta kısılması
Fotoğraflarda kırmızı göz refleksinin anormal (sarımtrak) görünmesi
Başın/yüzün bir yöne çevrilmesi (kompansatuvar baş pozisyonu)
Sonradan gelişen yürüme dengesizliği

Büyük açılı kaymalar dışarıdan kolay fark edilirken, küçük açılı şaşılıklar gözden kaçabilir ve ambliyopi (göz tembelliği) ile sonuçlanabilir.

Tanı ve izlem

Çocukluk döneminde şaşılık ve ambliyopiye yol açabilecek diğer nedenler için düzenli göz muayeneleri şarttır. Görme gelişimi 7–10 yaşlarında olgunlaşır; bu dönemde kapak düşüklüğü, iki göz arasında numara farkı veya doğumsal katarakt gibi durumlar tedavi edilmezse kalıcı tembelliğe neden olabilir.

Önerilen tarama zamanları: 6. ay, 1 yaş, 3–3,5 yaş ve 6 yaş.
Erken tanı ve uygun tedavi, görme keskinliği ve binoküler fonksiyonlar için en güçlü belirleyicidir.

Tedavi yöntemleri

Tedavi, şaşılığın tipi, hastanın yaşı ve görme keskinliği gibi değişkenlere göre kişiye özel planlanır.

Çocukluk döneminde şaşılık tedavisi

Şaşılık kendiliğinden düzelmez. Bazı tiplerde yalnızca gözlük kullanımıyla tam düzelme sağlanabilir. Ambliyopi eşlik ediyorsa gözlükle birlikte göz kapama tedavisi uygulanır. Gözlüğe rağmen kayma sürüyorsa göz kaslarına yönelik cerrahi gerekebilir. Ameliyat öncesi/sonrası gözlük ve gerekli olgularda kapama tedavisi devam ettirilir.

Göz kapama tedavisi nasıl uygulanır?

Hekim, çocuğun yaşına ve tembelliğin derecesine göre iyi gören göze günün belirli saatlerinde yapışkan ped ile kapama planlar. Kapama sırasında gözlükler kullanılmalı ve düzenli kontrollerle görme keskinliği artışı izlenerek kapama süresi yeniden ayarlanmalıdır.

Doz: Yaş ve tembellik şiddetine göre bireyselleştirilir.
Eşlik eden kırma kusurları uygun gözlükle düzeltilir.
Takip: Görme keskinliği ve hizalanma düzenli aralıklarla değerlendirilir.

Yetişkin döneminde şaşılık tedavisi

Yetişkin dönemde yeni başlayan şaşılık her zaman önemlidir; altta yatan sistemik veya nörolojik nedenler araştırılmalı ve tedavi edilmelidir. Tedavi seçenekleri kayma miktarına ve hastanın gereksinimine göre prizmatik camlar, ekstraoküler kaslara enjeksiyonlar ve şaşılık cerrahisini içerir. Bu yaş grubunda beyin adaptasyonu daha sınırlı olduğundan ameliyat sonrası çift görme ortaya çıkabilir; bu nedenle cerrahi öncesi ayrıntılı değerlendirme ve bilgilendirme yapılmalıdır.