Şeker Hastalığı (Diyabet) Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?

Diyabet, insülin yetersizliği veya insülin direnci sonucu kan glukozunun kronik yüksekliği ile seyreden heterojen bir hastalık grubudur. Klinik tabloda poliüri, polidipsi, polifaji, kilo kaybı, yorgunluk ve görme bulanıklığı öne çıkar. Tanı; HbA1c, açlık plazma glukozu, oral glukoz tolerans testi ve semptomlarla birlikte rastgele glukoz ölçümleriyle konur; Tip 1 diyabette otoantikorlar ve C‑peptid ayırıcı tanıda değerlidir. Yönetim; yaşam tarzı değişiklikleri, oral antidiyabetikler/inkretin temelli tedaviler ve insülin ile glisemik hedeflere ulaşmayı amaçlar; sürekli glukoz izleme, pompa ve hibrit kapalı döngü sistemleri tedavi başarısını artırabilir. Düzenli komplikasyon taraması (retinopati, nefropati, nöropati ve kardiyovasküler risk) uzun dönem sonuçları iyileştirir.

Şeker Hastalığı (Diyabet) Nedir?

Şeker hastalığı (diyabet), insülin hormonunun yetersizliği ya da etkisizliği nedeniyle glikozun hücrelere girişinin bozulması ve kan şekerinin kronik olarak yükselmesi ile seyreden bir metabolik hastalıktır. Uzun süreli hiperglisemi; kalp-damar sistemi, sinirler, böbrekler ve gözler başta olmak üzere çoklu organlarda hasara yol açabilir.

Diyabet heterojen bir gruptur ve her bireyde farklı seyredebilir. Erken tanı ve düzenli takip, komplikasyon riskini belirgin ölçüde azaltır.

Şeker Hastalığı (Diyabet) Belirtileri

Kan şekeri yükseldiğinde hem ani hem de sinsi başlangıçlı belirtiler görülebilir. Tip 1 diyabette bulgular genellikle hızlı başlarken, Tip 2 diyabette uzun süre fark edilmeyebilir.

Sık idrara çıkma ve gece idrara kalkma
Aşırı susama ve ağız kuruluğu
Açıklanamayan kilo kaybı ve artmış açlık hissi
Sürekli yorgunluk, halsizlik ve konsantrasyon güçlüğü
Bulanık görme
Yaraların geç iyileşmesi, sık enfeksiyonlar (deri, idrar yolu, mantar)
El-ayaklarda uyuşma, karıncalanma (nöropati)

Şeker Hastalığı (Diyabet) Türleri

Tip 1 Diyabet

Otoimmün süreç sonucunda pankreasın insülin üreten beta hücreleri hasarlanır. Genellikle çocukluk-erken erişkinlikte başlar ve mutlak insülin gereksinimi vardır.

Tip 2 Diyabet

İnsülin direnci ve/veya insülin sekresyon kusuru ile seyreder. Çoğunlukla erişkin yaşta görülür; obezite, fiziksel inaktivite ve genetik yatkınlık temel risk etmenleridir. Prediyabet evresi hastalığın erken habercisidir.

Gestasyonel Diyabet

Gebelikte ortaya çıkan glukoz intoleransıdır. Çoğu olguda doğum sonrası düzelir ancak ileriki yıllarda Tip 2 diyabet gelişme riskini artırır.

Monogenik Diyabet

Tek gen mutasyonlarına bağlı nadir diyabet tipidir. Genellikle genç yaşta ortaya çıkar ve klinik seyir Tip 1/Tip 2’den farklı olabilir.

Yenidoğan Diyabeti

Altı aydan küçük bebeklerde görülebilen, Tip 1 diyabetten farklı mekanizmalara sahip diyabet formudur; geçici veya kalıcı olabilir.

Şeker Hastalığı (Diyabet) Nedenleri

Diyabetin gelişiminde genetik ve çevresel faktörler birlikte rol oynar.

Genetik yatkınlık ve aile öyküsü
İnsülin direnci ve beta hücre işlev bozukluğu
Fazla kilo/obezite ve bel çevresi artışı
Fiziksel inaktivite ve sağlıksız beslenme
İleri yaş ve hormonal değişiklikler
Kronik stres, uyku bozuklukları ve sigara kullanımı

Şeker Hastalığı (Diyabet) Tanısı

Tanıda kan testleri ve klinik bulgular birlikte değerlendirilir. Tarama sıklığı bireyin risk profilinde ve semptom varlığında değişir.

HbA1c Testi

Son 2-3 aylık ortalama kan glukozunu yansıtır. Genellikle yüzde cinsinden raporlanır; değerin belirli eşiklerin üzerinde olması diyabet tanısını destekler.

Açlık Kan Şekeri Testi

Gece açlığını takiben ölçülen plazma glukozudur. Normal, prediyabet ve diyabet aralığına göre yorumlanır.

Oral Glukoz Tolerans Testi

Standart glukoz yüklemesini takiben belirli zaman noktalarında kan şekeri ölçülerek glukoz toleransı değerlendirilir; gebelik taramalarında da kullanılır.

Diğer Laboratuvar Testleri

Semptomlarla birlikte rastgele yüksek glukoz ölçümü, Tip 1 diyabette otoantikor testleri ve C-peptid düzeyi tanı ve ayırıcı tanıda yardımcıdır.

Şeker Hastalığı (Diyabet) Tedavi Yöntemleri

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Dengeli ve düzenli beslenme, porsiyon kontrolü, liften zengin gıdalar, şekerli içeceklerden kaçınma ve haftalık yeterli fiziksel aktivite glisemiyi iyileştirir. Kilo kaybı insülin direncini azaltır.

İlaç Tedavileri

Metformin ilk seçenek ilaçlar arasındadır. Gereksinime göre SGLT2 inhibitörleri, GLP-1 reseptör agonistleri, DPP-4 inhibitörleri veya diğer ajanlar eklenebilir.

İnsülin Tedavisi ve Teknolojiler

Tip 1 diyabette zorunludur; Tip 2’de gerektiğinde eklenir. Bazal-bolus şemaları, insülin pompası ve sürekli glukoz izleme/hibrid kapalı döngü sistemleri glisemik kontrolü destekler.

İzlem ve Ölçüm

Evde glukoz ölçümleri veya sürekli glukoz izleme, kan basıncı ve lipid kontrolü, düzenli göz-böbrek-ayak değerlendirmeleri ve aşılanma izlem planının parçasıdır.

Şeker Hastalığından Korunma

Dengeli, liften zengin ve işlenmiş şekerden fakir beslenme
Düzenli fiziksel aktivite ve sedanter yaşamdan kaçınma
Sağlıklı kilo aralığına ulaşma ve sürdürme
Yeterli uyku ve stres yönetimi
Sigarayı bırakma ve alkol tüketiminde ölçülülük

Şeker Hastalığının Olası Komplikasyonları

Kardiyovasküler hastalıklar ve inme
Diyabetik retinopati ve görme kaybı
Diyabetik nefropati ve böbrek yetmezliği
Periferik ve otonom nöropati
Periferik arter hastalığı ve diyabetik ayak
Sık enfeksiyonlar ve yara iyileşmesinde gecikme

Şeker Hastalığında Beslenme

Karbonhidrat kalitesi ve miktarının yönetimi, glisemik indeksin dikkate alınması, yeterli protein ve sağlıklı yağlar, bol lif ve porsiyon kontrolü esastır. Karbonhidrat sayımı ve kişiye özel tıbbi beslenme planı, glisemik hedeflere ulaşmayı kolaylaştırır.

Sıkça Sorulan Sorular

S: Diyabet tamamen iyileşir mi? Y: Tip 1 diyabet ömür boyu yönetim gerektirir; Tip 2 diyabette yaşam tarzı ve tedavi ile uzun süreli remisyon mümkün olabilir.
S: Hangi belirtilerde doktora başvurmalıyım? Y: Aşırı susama, sık idrara çıkma, ani kilo kaybı, bulanık görme, bitkinlik ve yaraların geç iyileşmesi durumunda değerlendirme gerekir.
S: Evde glukoz takibi gerekli mi? Y: Tedavi planına göre parmak ucu ölçümleri veya sürekli glukoz izleme glisemik kontrolü iyileştirir.
S: Gebelikte şeker yüklemesi güvenli mi? Y: Uygun protokollerle yapıldığında anne-bebek sağlığı için tarama faydalıdır; zamanlama ve yöntem için hekim önerisi esastır.