Siroz Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri
Siroz, kronik karaciğer hasarına yanıt olarak gelişen ve normal parankimi fibrotik skar dokusunun ikame ettiği, portal hipertansiyon ve karaciğer yetmezliği ile seyreden ileri fibrozis durumudur. En yaygın etiyolojiler arasında kronik alkol kullanımı, HBV/HCV enfeksiyonları ve metabolik disfonksiyonla ilişkili yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD/NASH) bulunur. Klinik tablo erken evrede asemptomatik olabilirken, ilerleyen dönemde asit, varis kanaması, hepatik ensefalopati ve hepatoselüler karsinom gibi komplikasyonlar gelişir. Tanı, biyokimyasal testler, elastografi ve görüntüleme ile desteklenir; endoskopi varis taraması için, biyopsi seçilmiş olgularda endikedir. Tedavinin odağı etiyolojik faktörlerin kontrolü, komplikasyonların yönetimi ve uygun hastalarda karaciğer naklidir. Birincil korunma alkolün sınırlandırılması, HBV aşılaması, metabolik risklerin azaltılması ve düzenli takip ile mümkündür.
Siroz Nedir?
Siroz, karaciğerin uzun süreli hasara maruz kalması sonucu normal dokunun yerini skar (fibrozis) dokusunun almasıyla gelişen, ilerleyici ve çoğunlukla geri döndürülemez bir hastalıktır. Bu süreç, karaciğerin detoksifikasyon, safra üretimi, protein sentezi gibi yaşamsal işlevlerinde azalmaya yol açar.
En yaygın nedenler arasında kronik alkol kullanımı, viral hepatitler (özellikle hepatit B ve C) ve obezite/metabolik sendrom ile ilişkili alkolsüz yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD/NASH) bulunur. Hastalık ilerledikçe portal hipertansiyon, asit, varis kanaması, hepatik ensefalopati ve karaciğer kanseri gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.
Siroz Belirtileri
Erken evrede belirti vermeyebilir (kompanse siroz). Hastalık ilerlediğinde (dekompanse siroz) belirtiler belirginleşir ve yaşam kalitesini etkiler.
- Yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık
- Kilo kaybı, bulantı
- Sarılık (cilt ve göz aklarında sararma)
- Karında sıvı birikimi (asit), bacaklarda ve ayak bileklerinde şişlik (ödem)
- Kolay morarma, diş eti/burun kanaması gibi kanama eğilimi
- Ciltte kaşıntı, örümcek benzeri damarlar (spider anjiom), avuç içi kızarıklığı (palmar eritem)
- Zihinsel değişiklikler: unutkanlık, uyku bozukluğu, kafa karışıklığı (hepatik ensefalopati)
- Kanlı kusma veya siyah dışkı (varis kanaması)
Siroz Kimlerde Daha Sık Görülür?
Siroz; erkeklerde, orta-ileri yaşta ve uzun süreli risk faktörlerine maruz kalanlarda daha sık görülür. Yüksek gelirli ülkelerde alkol ve NAFLD/NASH, bazı düşük/orta gelirli bölgelerde ise kronik hepatit B ve C daha baskın nedenlerdir. Risk, yıllar içinde biriken alkol kullanımı, metabolik sendrom ve kronik viral enfeksiyonlarla artar.
Siroz Nedenleri
Karaciğere yönelik sürekli yaralanma ve yetersiz onarım yanıtı siroza yol açar. Başlıca etken grupları aşağıdadır.
Kronik Alkol Kullanımı
Uzun süreli ve aşırı alkol tüketimi yağlanma, inflamasyon ve fibrozis basamakları üzerinden sirozla sonuçlanabilir. Alkolün bırakılması ilerlemeyi yavaşlatır ve komplikasyon riskini azaltır.
Hepatit B ve C Enfeksiyonları
Kronik HBV/HCV, yıllar içinde sessiz seyreden inflamasyonla skarlaşmayı artırır. Uygun antiviral tedavi siroza ilerlemeyi ve komplikasyonları azaltır.
Alkolsüz Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAFLD/NASH)
Obezite, insülin direnci, tip 2 diyabet ve dislipidemiyle ilişkilidir. NASH evresinde inflamasyon ve fibrozis belirginleşir ve siroza ilerleyebilir.
Otoimmün Karaciğer Hastalıkları
Otoimmün hepatit ile kolestatik hastalıklar (primer biliyer kolanjit, primer sklerozan kolanjit) bağışıklık aracılı hasarla siroza yol açabilir.
Hemokromatoz (demir yüklenmesi), Wilson hastalığı (bakır metabolizması bozukluğu) ve alfa-1 antitripsin eksikliği karaciğerde fibrozis gelişimini hızlandırabilir.
İlaçlar, Toksinler ve Diğer Nedenler
Uzun süreli bazı ilaçlar, toksik maruziyetler, kronik kalp yetmezliği (kardiyak siroz) ve bazı enfeksiyonlar daha nadir etkenler arasındadır.
Sirozun Yol Açtığı Komplikasyonlar
İlerlemiş siroz, yaşamı tehdit eden çok sayıda soruna neden olabilir.
- Karaciğer yetmezliği
- Portal hipertansiyon ve varis kanaması
- Asit ve spontan bakteriyel peritonit
- Hepatik ensefalopati
- Hepatorenal sendrom (böbrek yetmezliği)
- Hepatoselüler karsinom (karaciğer kanseri)
- Beslenme bozuklukları ve kas kaybı
Portal Hipertansiyon
Skar dokusu karaciğer içi kan akımını engelleyerek portal venden basıncı artırır; özofagus-varis oluşumu ve kanama riski doğar.
Hepatoselüler Karsinom
Siroz zemininde kanser riski artar; düzenli görüntüleme ile tarama önerilir.
Asit (Karında Sıvı Birikimi)
Düşük albümin ve portal hipertansiyonun birleşimi karın boşluğunda sıvı birikimine yol açar; enfeksiyon ve solunum sıkıntısı riskini artırır.
Enfeksiyonlar ve Böbrek Problemleri
Bağışıklık yanıtı zayıfladığı için enfeksiyonlara yatkınlık artar; ağır olgularda böbrek fonksiyon kaybı gelişebilir.
Siroz Tanısı
Tanı, klinik değerlendirme, laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemlerinin bir arada yorumlanmasıyla konur; bazı durumlarda biyopsi gerekir.
- Karaciğer fonksiyon testleri: AST, ALT, ALP, bilirubin; albümin ve INR
- Tam kan sayımı ve böbrek fonksiyonları
- Viral hepatit serolojileri
- Ultrason ve elastografi ile karaciğer sertliği ölçümü
- BT/MR ile ayrıntılı anatomik değerlendirme
- Endoskopi ile varis taraması
- Seçilmiş olgularda karaciğer biyopsisi
Karaciğer Fonksiyon Testleri
Enzim düzeyleri ve protein sentezi göstergeleri, hasarın şiddeti ve fonksiyonel kapasite hakkında bilgi verir.
Görüntüleme Yöntemleri
Ultrason ve elastografi fibrozis ve portal hipertansiyon bulgularını destekler; BT/MR tümör ve komplikasyon değerlendirmesinde kullanılır.
Karaciğer Biyopsisi
Etiyoloji ve fibrozis evresinin kesinleştirilmesi gereken olgularda altın standarttır; invaziv olduğu için seçici uygulanır.
Siroz Tedavisi ve Yönetimi
Amaç; etiyolojik faktörü kontrol etmek, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve komplikasyonları önlemek/tedavi etmektir. İleri evrede karaciğer nakli tek küratif seçenektir.
- Alkolün tamamen bırakılması ve bağımlılık desteği
- HBV/HCV için uygun antiviral tedaviler
- NAFLD/NASH için kilo kaybı, egzersiz, metabolik kontrol
- Asit yönetiminde sodyum kısıtlaması ve diüretikler
- Varis profilaksisi/tedavisi: beta blokerler, endoskopik bant ligasyonu
- Hepatik ensefalopatide laktüloz ve rifaksimin
- SBP ve diğer enfeksiyonlarda uygun antibiyotikler
İlaç Tedavisi
Etiyolojiye özgü ajanlar (antiviraller, immünmodülatörler) ve komplikasyonları hedefleyen ilaçlar kullanılır; tedaviler kişiye özelleştirilir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Alkolün bırakılması, dengeli beslenme (yeterli protein ve mikro besinler), sodyum kısıtlaması, düzenli fiziksel aktivite ve aşılamalar önerilir.
Karaciğer Nakli
Dekompanse sirozda ve uygun adaylarda yaşam süresini ve kalitesini artırır; nakil sonrası immünsüpresif tedavi gerekir.
Siroz Nasıl Önlenir?
Önleme, başlıca risklerin azaltılmasına dayanır.
- Alkol tüketimini sınırlandırmak/terk etmek
- Hepatit B aşısı ve güvenli davranışlarla enfeksiyonlardan korunmak
- Sağlıklı beslenme, kilo kontrolü ve düzenli egzersiz
- Gereksiz ilaçlardan ve toksik kimyasallardan kaçınmak
- Düzenli sağlık kontrolleri ve riskli bireylerde taramalar
Alkol Tüketimini Sınırlandırma
Siroz riskini azaltmanın en etkili adımlarından biridir; bağımlılık durumunda profesyonel destek alınmalıdır.
Hepatitten Korunma
HBV aşılaması ve kan/temas yoluyla bulaşın önlenmesi kritik önemdedir; HCV için riskli durumlarda test ve tedavi gereklidir.
Sağlıklı Beslenme ve Kilo Kontrolü
Karaciğer yağlanmasını azaltır ve NASH gelişimini önlemeye yardımcı olur.
İlaç ve Kimyasal Güvenliği
Hekim önerisi dışındaki ilaçlardan kaçınmak ve mesleki/çevresel toksin maruziyetini sınırlamak gerekir.
Düzenli Sağlık Kontrolleri
Erken tanı ve komplikasyonların önlenmesi için periyodik değerlendirmeler önemlidir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Siroz Geri Döner mi?
Gelişmiş skar dokusu genellikle kalıcıdır; ancak nedenin kontrolü ve uygun tedaviyle ilerleme yavaşlatılabilir, bazı erken fibrozis düzeylerinde kısmi gerileme mümkün olabilir.
Sirozda Diyet Nasıl Olmalı?
Yeterli protein ve kalori alımı hedeflenir; asitte sodyum kısıtlaması yapılır; alkol tamamen bırakılmalıdır.
Sirozu Olan Biri Ne Zaman Acile Başvurmalı?
Kanlı kusma/siyah dışkı, bilinç değişikliği, ateş ve karın ağrısı, hızla artan karın şişliği veya nefes darlığında acil başvuru gereklidir.
Sirozda Hangi Aşılar Önerilir?
Hepatit A ve B, pnömokok ve yıllık grip aşıları hekim önerisiyle uygulanabilir; bireysel durumlara göre planlanmalıdır.