Sistit Nedir? Belirtileri, Tanısı ve Tedavisi

Sistit, mesaneyi tutan ve çoğu kez bağırsak kökenli bakterilerle gelişen bir idrar yolu enfeksiyonudur. Tipik belirtiler sık ve acil işeme, işeme sırasında yanma ve suprapubik ağrıdır; çocuklarda ateş ve alt ıslatma, yaşlılarda davranış değişikliği görülebilir. Tanıda idrar analizi ve idrar kültürü esastır; yineleyen veya komplike olgularda görüntüleme ve endoskopik değerlendirme gerekebilir. Tedavi çoğunlukla kısa süreli antibiyotikler, yeterli hidrasyon ve analjeziklerle etkilidir; nükslerde altta yatan nedenler hedeflenmeli ve gerekirse profilaksi düşünülmelidir. Hidrasyon, doğru hijyen ve cinsel ilişki sonrası işeme gibi koruyucu alışkanlıklar riskin azaltılmasına yardımcı olur.

Sistit nedir?

Sistit, mesane mukozasının iltihaplanmasıyla ortaya çıkan, idrar yolu enfeksiyonlarının en sık görülen biçimidir. Kadınlarda kısa üretra ve hormonal etkenler nedeniyle daha yaygın olup, sık ve acil işeme, işeme sırasında yanma-batma, alt karın bölgesinde ağrı ve bulanık-kokulu idrar gibi yakınmalarla seyreder. Olguların çoğu hafif-orta şiddettedir; ancak ateş veya yan ağrısı gibi bulgular böbreklere ilerleme riskini düşündürebilir ve tıbbi değerlendirme gerektirir.

Sistit belirtileri

Sistit tipik olarak irritatif işeme yakınmalarıyla kendini gösterir. Aşağıdaki bulgular sık görülür:

Sık ve acil işeme ihtiyacı
İdrar yaparken yanma, batma veya ağrı
Alt karın (suprapubik) ağrısı veya basınç hissi
Bulanık, koyu renkli veya kötü kokulu idrar; bazen idrarda kan
Gece sık idrara çıkma ve mesaneyi tam boşaltamama hissi

Çocuklar ve yaşlılarda belirtiler

Küçük çocuklarda ateş, huzursuzluk, iştahsızlık ve alt ıslatma; bilişsel bozukluğu olan yaşlılarda karışıklık, ajitasyon, olağandışı uyku hali ve düşkünlük öne çıkabilir. İdrar sondası kullananlarda ateş ve yeni başlayan davranış değişiklikleri önemlidir.

Sistit nedenleri

En sık etken, bağırsak kökenli bakterilerin üretradan mesaneye ulaşmasıdır. Risk artıran başlıca durumlar şunlardır:

Üretra ve anüse yakınlık, kısa üretra (kadınlarda)
Cinsel aktivite ve spermisit kullanımı
Tuvalet sonrası arkadan öne silme gibi yanlış hijyen alışkanlıkları
Üriner kateter kullanımı
İdrar akımını engelleyen taş, darlık veya prostat büyümesi
Hamilelikte mesaneye baskı ve idrar akımında yavaşlama
Menopoz sonrası östrojen azalmasına bağlı vajinal-üriner değişiklikler
Diyabet ve bağışıklık sistemini zayıflatan durumlar

Tanı ve uygulanan testler

Tanı, öykü ve fizik muayene ile birlikte idrar testlerine dayanır. Şüpheli veya yineleyen olgularda kapsam genişletilir.

Temel testler

İdrar analizi: Lökosit esteraz, nitrit, eritrosit ve bakteri varlığının değerlendirilmesi
İdrar kültürü ve antibiyogram: Etken mikrobu ve uygun antibiyotiği belirleme
Tam kan sayımı ve CRP: Yayılım ve sistemik yanıtın değerlendirilmesi (gerektiğinde)

İleri incelemeler

Ultrason: Taş, hidronefroz veya yapısal anomali taraması
Sistoskopi: Mesane iç yüzeyinin endoskopik değerlendirilmesi
BT veya diğer görüntülemeler: Karmaşık, tekrarlayan ya da tedaviye dirençli vakalarda
Ürodinamik testler: Mesane fonksiyon bozukluğu şüphesinde

Tedavi yöntemleri

Tedavi, klinik tablo ve eşlik eden durumlara göre planlanır.

İlaçlar

Kısa süreli antibiyotikler: Komplike olmayan sistitte çoğu zaman 3–7 gün yeterlidir
Ağrı kontrolü: Analjezikler ve gerekirse mesane spazmını azaltan ilaçlar
Kateterle ilişkili enfeksiyonda kateterin çıkarılması/değiştirilmesi

Destekleyici yaklaşımlar

Bol sıvı alımı ve mesanenin sık aralıklarla boşaltılması
Alt karın bölgesine ılık uygulama ile ağrı kontrolü
İdrarı irrite eden içecek ve gıdalardan kaçınma

Tekrarlayan sistit

Altta yatan nedenlerin düzeltilmesi (taş, obstrüksiyon, menopoza bağlı değişiklikler)
Doktor önerisiyle postkoital veya düşük doz uzun süreli antibiyotik profilaksisi
Menopoz sonrası lokal östrojen preparatları ve probiyotik destek

Aşağıdaki durumlarda acil değerlendirme önerilir: 38°C üzeri ateş, yan/böğür ağrısı, bulantı-kusma, hamilelik, erkeklerde ilk İYE, immünsüpresyon veya tedaviye rağmen kötüleşme.

Risk faktörleri

Cinsel ilişki ve spermisit kullanımı
İdrar yolunda anatomik darlık veya taş
Menopoz ve östrojen azalması
İdrarı uzun süre tutma, yetersiz sıvı alımı
Diyabet ve bağışıklık yetmezliği
Uzun süreli üriner kateter kullanımı
Tuvalet sonrası yanlış temizlik alışkanlıkları

Korunma yolları

Gün içine yayılan yeterli su tüketimi
İdrarı tutmaktan kaçınma ve düzenli mesane boşaltımı
Cinsel ilişki sonrası kısa sürede idrara çıkma
Önden arkaya silme ve nazik genital hijyen
Pamuklu, dar olmayan iç çamaşırı tercih etme
Parfümlü sabun, sprey ve banyo köpüklerinden kaçınma
Kateter bakımında steril teknik ve düzenli değişim

Diyetle ilişkisi

Bazı gıdalar mesane irritasyonunu artırabilir. Aşağıdakiler genellikle semptomları kötüleştirebilir:

Kafeinli içecekler (kahve, enerji içecekleri), alkol
Çok baharatlı ve aşırı asitli gıdalar
Yapay tatlandırıcılar

Şu seçimler çoğu kişide daha iyi tolere edilir:

Su ve bitki çayları
Taze sebzeler ve liften zengin beslenme
Yaban mersini ürünleri ve probiyotik içeren gıdalar (nükslerin önlenmesine destek olabilir)

Evde uygulanabilecek yöntemler

Bol sıvı içmek ve mesaneyi sık aralıklarla boşaltmak
Alt karın bölgesine ılık-sıcak uygulama ile ağrı kontrolü
Kafein, alkol ve irritan gıdalardan kaçınmak
Pamuklu iç çamaşırı giymek, sıkı ve nem tutan kıyafetlerden kaçınmak
Hijyen kurallarına dikkat etmek

Evde önlemler semptomları hafifletebilir; ancak bakteriyel sistitte antibiyotik çoğu zaman gereklidir. Şikayetler 48–72 saat içinde düzelmezse ya da ağırlaşırsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.