SMA Hastalığı Nedir? SMA Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Spinal müsküler atrofi (SMA), SMN1 genindeki delesyon veya mutasyonlara bağlı SMN proteini eksikliği sonucu motor nöron dejenerasyonu ve progresif kas zayıflığıyla seyreden, otozomal resesif kalıtılan bir hastalıktır. Klinik tablo Tip 0–4 arasında başlangıç yaşı ve şiddetine göre değişir; SMN2 kopya sayısı fenotip şiddetini modüle eder. Tanıda altın standart, SMN1 genine yönelik moleküler genetik testtir; EMG ve diğer testler destekleyicidir. Hastalık seyrini değiştiren tedaviler arasında onasemnogene abeparvovec, nusinersen ve risdiplam bulunur; multidisipliner destek (fizyoterapi, solunum ve beslenme yönetimi, skolyoz tedavisi) gereklidir. Erken tanı, özellikle yeni doğan taraması ve riskli gebeliklerde prenatal testlerle, tedaviye erken erişimi sağlayarak prognozu iyileştirir.

SMA Nedir?

Spinal müsküler atrofi (SMA), omurilikteki motor nöronların hasarı nedeniyle ortaya çıkan, ilerleyici kas zayıflığı ve erimeyle seyreden kalıtsal bir nöromüsküler hastalıktır. Genellikle bebeklik ve çocukluk döneminde belirti verir; erişkin yaşta başlayan daha hafif formlar da görülebilir. Zamanında tanı ve tedavi, hareket kabiliyetini ve yaşam kalitesini belirgin iyileştirir.

SMA Belirtileri

Belirtiler hastalığın tipine ve şiddetine göre değişir; çoğu olguda zihinsel gelişim normaldir ancak bulgular ilerleyicidir.

Kas güçsüzlüğü ve kas kitlesinde azalma (özellikle bacaklarda belirgin)
Hipotoni (gevşek kas tonusu), baş kontrolünde güçlük
Motor gelişimde gecikme: oturma, ayakta durma, yürümede zorluk
Emme ve yutma güçlüğü, kilo alamama
Zayıf öksürük refleksi, tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları, nefes darlığı
Reflekslerde azalma veya kaybolma
Omurga eğriliği (skolyoz) ve postür sorunları

SMA Nedenleri

SMA’nın temel nedeni SMN1 genindeki delesyon ya da mutasyonlara bağlı SMN proteini eksikliğidir. Hastalık otozomal resesif kalıtılır; aile öyküsü ve taşıyıcılık durumu riski belirler. SMN2 geninin kopya sayısı üretilen fonksiyonel SMN proteini miktarını kısmen artırarak fenotip şiddetini etkiler.

SMN1 Gen Mutasyonları

SMN1, motor nöronların yaşamı için gerekli SMN proteini üretimini sağlar. Gendeki delesyon ya da patojenik varyantlar protein düzeyini azaltır; motor nöron kaybı kas zayıflığına yol açar.

Otozomal Resesif Kalıtım

Her iki ebeveyn taşıyıcı olduğunda, her gebelikte %25 hasta, %50 taşıyıcı, %25 etkilenmemiş çocuk olasılığı vardır. Taşıyıcı sıklığı toplumda yaklaşık 1/50 civarındadır.

SMN2 Gen Kopya Sayısı

SMN2 geni sınırlı miktarda fonksiyonel SMN proteini üretir. Kopya sayısı arttıkça klinik tablo genellikle daha hafif seyreder; ancak hastalığı tamamen engelleyemez.

SMA Türleri

SMA, başlangıç yaşı ve klinik şiddetine göre sınıflandırılır.

SMA Tip 0

Prenatal dönemde hareketlerin azalmasıyla fark edilebilir; doğumdan hemen sonra şiddetli hipotoni, solunum ve beslenme sorunlarıyla seyreder. En ağır formdur.

SMA Tip 1 (Werdnig–Hoffmann)

0–6 ayda başlar; belirgin kas zayıflığı, baş tutamama, yutma ve solunum güçlüğü görülür. Erken tedavi ve yoğun destek yaklaşımı yaşam süresi ve kalitesini artırır.

SMA Tip 2 (Dubowitz)

Genellikle 6–18 ayda belirti verir. Hastalar yardımsız oturabilir ancak bağımsız yürüyemez; skolyoz ve solunum problemleri gelişebilir.

SMA Tip 3 (Kugelberg–Welander)

18 aydan sonra başlar, yavaş ilerler. Başlangıçta yürüme mümkündür; zamanla merdiven çıkma ve koşma zorlaşır, bazı olgularda yürüme yetisi kaybolabilir.

SMA Tip 4 (Geç Başlangıçlı)

Genellikle genç erişkinlikte başlar ve en hafif seyirli formdur. Kas güçsüzlüğü çoğunlukla bacak-kalça kuşağında belirgindir; ilerleme yavaştır.

SMA Tanısı ve Uygulanan Testler

Tanı, klinik bulgular sonrası moleküler genetik analizle (SMN1 delesyon/mutasyon) kesinleştirilir. EMG ve sinir iletim çalışmaları nöromüsküler tutulum hakkında bilgi verir; kas biyopsisi seçili durumlarda gerekebilir. Riskli gebeliklerde prenatal test ve bazı bölgelerde yeni doğan taraması erken saptamayı sağlar.

Genetik testler (SMN1 delesyon/mutasyon analizi; gerektiğinde SMN2 kopya sayısı)
EMG ve sinir iletim çalışmaları
Kas biyopsisi (gerekli ise)
Kan enzimleri ve görüntüleme
Prenatal tanı ve yeni doğan taraması

SMA Testi Nedir?

SMA testi, bireyin SMA hastası olup olmadığını veya taşıyıcı durumunu belirlemek için SMN1 genine yönelik yapılan genetik incelemedir. Evlilik öncesi tarama, belirti gösteren bebeklerde tanı ve riskli gebeliklerde prenatal amaçla uygulanır.

SMA Testi Nasıl Yapılır?

Genellikle kan ya da tükürük örneğinden DNA analizi yapılır. Prenatal değerlendirmede koryon villus örneklemesi veya amniyosentez kullanılır; bazı programlarda yenidoğan topuk kanıyla tarama yapılabilir.

Kan veya tükürükten SMN1 analizi
Prenatal test: CVS veya amniyosentez
Yenidoğan taraması: topuk kanı ile genetik tarama

Sonuçlar tıbbi genetik uzmanlarınca yorumlanır ve uygun izlem/tedavi planlanır.

SMA Tedavisi

Hastalığın seyrini değiştiren tedaviler ve kapsamlı destekleyici bakım birlikte uygulanır. Erken başlanan tedavi fonksiyonel kazanımları artırır.

Hastalık modifiye edici tedaviler: onasemnogene abeparvovec (gen replasmanı), nusinersen (Spinraza; intratekal), risdiplam (Evrysdi; oral)
Fizyoterapi ve rehabilitasyon: eklem hareket açıklığı, kas gücü, kontraktür önleme
Solunum desteği: öksürük asistanı, noninvaziv ventilasyon; gerekli olguda trakeostomi
Beslenme yönetimi: yutma rehabilitasyonu, uygun beslenme; gerekirse nazogastrik/gastrostomi tüpü
Skolyoz tedavisi: korse ve gerekirse cerrahi
Enfeksiyonların önlenmesi: aşılar ve hijyen
Psikososyal destek: hasta ve aile danışmanlığı, eğitim ve sosyal destek

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

SMA'lı bebek kan uyuşmazlığından mı olur?

Hayır. SMA, kan grubu uyumsuzluğundan değil, SMN1 genindeki kalıtsal değişikliklerden kaynaklanan genetik bir hastalıktır.