Spastisite Cerrahisi Nedir? Ameliyat Türleri ve Süreci
Spastisite cerrahisi, konservatif tedaviye dirençli kas hipertoni ve spazmları azaltmak için sinir-kas eksenine yönelik seçici girişimleri içerir. En sık uygulanan yöntemler selektif dorsal rizotomi, intratekal baclofen pompası implantasyonu, tendon uzatma ve ortopedik rekonstrüksiyonlardır. Ameliyat öncesi multidisipliner değerlendirme; spastisitenin dağılımı, fonksiyonel hedefler ve eşlik eden deformiteleri temel alır. Ameliyat sonrası yoğun, amaç odaklı rehabilitasyon; kazanımların kalıcılığı ve fonksiyonel bağımsızlığın artırılmasında belirleyicidir. Başlıca riskler anestezik komplikasyonlar, enfeksiyon, kanama, sinir hasarı ve implant/kateter arızaları olup, uygun hasta seçimi ve yakın takip ile minimize edilebilir.
Spastisite Cerrahisi Nedir?
Spastisite cerrahisi, merkezi sinir sistemindeki hasar sonucu ortaya çıkan ve ilaç, fizik tedavi gibi yöntemlerle kontrol edilemeyen aşırı kas tonusunu azaltmayı amaçlayan cerrahi yaklaşımların genel adıdır. Serebral palsi, travmatik beyin hasarı, omurilik yaralanmaları ve multiple skleroz gibi durumlarda görülen şiddetli spastisite; ağrı, hareket kısıtlılığı ve bakım zorluklarına yol açabilir. Cerrahi, sinir kökleri veya kas-sinir bağlantılarını hedefleyerek kas tonusunu düzenlemeyi ve fonksiyonel kapasiteyi artırmayı hedefler.
Spastisite Cerrahisi Hangi Durumlarda Tercih Edilir?
Bu girişimler, konservatif tedavilere rağmen günlük yaşamı belirgin etkileyen kas sertliği ve spazmların sürdüğü olgularda düşünülür. Amaç, ağrıyı azaltmak, hareket açıklığını artırmak ve bakım ile bağımsızlığı kolaylaştırmaktır.
- Kas sertliğinin giyinme, yürüme, hijyen gibi günlük aktiviteleri ciddi şekilde zorlaştırması
- Fizik tedavi, ilaç ve botulinum toksin enjeksiyonlarına yetersiz yanıt
- Süregelen ağrı ve gece krampları
- Kontraktür ve eklem deformitelerinin gelişmesi veya ilerlemesi
- Fonksiyonel mobilite ve denge kaybı
- Bası yarası riskini artıran pozisyonel sorunlar
- Kişisel bakımın ve bakıcı yükünün zorlaşması
- Serebral palsi, omurilik yaralanması veya MS gibi nedenlere bağlı refrakter spastisite
Spastisite Cerrahisi Neyi Amaçlar?
Temel hedef, aşırı kas tonusunu kontrol altına alarak ağrıyı azaltmak, hareket açıklığını ve işlevselliği artırmaktır. Böylece kontraktür/deformite gelişimi önlenmeye, rehabilitasyonun etkinliği yükseltilmeye ve hastanın bağımsızlığı ile yaşam kalitesi iyileştirilmeye çalışılır.
- Kas tonusunun ve spazmların azaltılması
- Hareket kabiliyeti ve yürüme paterninin iyileştirilmesi
- Ağrı kontrolünün sağlanması
- Kontraktür ve deformite riskinin azaltılması
- Fizyoterapi ve ortezlerin etkinliğinin artırılması
- Günlük yaşam aktivitelerine katılım ve bağımsızlığın desteklenmesi
Spastisite Cerrahisi Türleri Nelerdir?
Yöntem seçimi; spastisitenin şiddeti ve dağılımı, eşlik eden ortopedik sorunlar, hastanın yaşı ve rehabilitasyona yanıtı gibi ölçütlere göre, multidisipliner bir ekip tarafından yapılır.
Selektif Dorsal Rizotomi (SDR)
SDR, omuriliğin arka (duyusal) köklerindeki aşırı sinyal iletimini elektrofizyolojik rehberlikle seçerek azaltan bir işlemdir. Kaslara giden abartılı uyarılar kesildiği için kas tonusu düşer; özellikle alt ekstremitede spastisite baskın olan serebral palsi olgularında yürüme hedefli programlarla birlikte uygulanır.
Tendon Uzatma Ameliyatları
Süregelen spastisiteye bağlı kısalan tendonların uzatılmasıyla eklem hareket açıklığı artırılır ve yanlış gerilimler düzeltilir. Alt ekstremitede yürüme, basma ve postür kalitesi; üst ekstremitede kavrama ve hijyen kolaylığı hedeflenir.
Ortopedik Cerrahiler
Osteotomi, eklem rekonstrüksiyonu ve yumuşak doku dengeleme gibi işlemlerle kalça, diz ve ayak bileği gibi eklemlerdeki deformite ve hizalama bozuklukları düzeltilir. Amaç ağrıyı azaltmak, fonksiyonu iyileştirmek ve ortez/rehabilitasyon etkinliğini artırmaktır.
Baclofen Pompası (Intratekal)
Cilt altına yerleştirilen programlanabilir pompa ile baclofen doğrudan omurilik sıvısına verilir. Sistemik yan etkiler azalırken hedef bölgede etkin konsantrasyon sağlanır; yaygın ve şiddetli spastisite için uygundur.
Selektif Neurektomi
Belirli periferik sinir dallarının kısmen kesilmesi veya zayıflatılmasıyla hedef kaslardaki aşırı tonus azaltılır. Lokalize spastisite ve belirli fonksiyon hedefleri olan olgularda seçilmiş bir seçenek olabilir.
Spastisite Cerrahisi Öncesi Süreç
Nöroloji, beyin ve sinir cerrahisi, ortopedi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlarının yer aldığı kurul; klinik muayene, görüntüleme ve nörofizyolojik testlerle ayrıntılı değerlendirme yapar. Alternatif tedaviler gözden geçirilir, gerçekçi hedefler belirlenir, olası kazanımlar ve riskler ayrıntılı biçimde danışanla paylaşılır.
Spastisite Cerrahisi Sonrası Süreç
Operasyonla sağlanan gevşeme ve hareket artışı, yapılandırılmış fizyoterapi ile fonksiyona dönüştürülür. Kuvvet, esneklik, denge ve yürüme eğitimi kademeli ilerletilir; düzenli kontrollerle yara iyileşmesi, eklem sertliği, enfeksiyon ve cihaz arızaları erken saptanır.
Olası Riskler ve Yan Etkileri
Her cerrahi girişimde olduğu gibi belirli komplikasyon riskleri mevcuttur; uygun hasta seçimi, deneyimli ekip ve yakın takip bu riskleri azaltır.
- Anesteziye bağlı sorunlar
- Kanama ve enfeksiyon
- Sinir hasarı, beklenenden fazla kas güçsüzlüğü veya duyu kaybı
- Baclofen pompasında kateter/pompa arızası ve doz dalgalanmaları
- Ortopedik girişimlerde eklem sertliği, yanlış kaynama veya yetersiz düzeltme
Spastisite Cerrahisi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Spastisite Cerrahisi Kimler İçin Uygundur?
Konservatif yöntemlerle yeterli fayda sağlanamayan, günlük yaşamı belirgin etkileyen spastisitesi olan hastalar multidisipliner değerlendirme sonrası aday olabilir.
Ameliyat Sonrasında İyileşme Süresi
Uygulanan yönteme ve hastanın durumuna göre değişmekle birlikte birkaç haftadan birkaç aya kadar sürebilir; düzenli fizik tedavi bu süreci hızlandırır ve kalıcı faydayı artırır.
Cerrahinin Başarı Oranı
Yaş, spastisitenin şiddeti, eşlik eden sorunlar ve rehabilitasyona uyum gibi etkenlere bağlıdır. Doğru hasta seçimi ve yoğun rehabilitasyonla spastisitede azalma, ağrıda iyileşme ve günlük aktivitelerde belirgin kazanımlar elde edilebilir.