Tıkanıklığa Bağlı Olmayan Damar Hastalıkları
Tıkanıklığa bağlı olmayan damar hastalıkları; vazospazm (Raynaud), vaskülit ve iskemik hasar (Buerger), nörovasküler sıkışma (Torasik Outlet), genetik bağ dokusu zayıflığı (Marfan), otoimmün fibrozis (Skleroderma) ve nonaterosklerotik arteriyopati (Fibromüsküler Displazi) gibi farklı mekanizmalarla ortaya çıkar. Klinik tablo; parmaklarda soğukluk ve ağrıdan organ hasarı ve aort genişlemesine kadar değişir. Tedavide soğuktan korunma ve sigaranın bırakılması gibi yaşam tarzı müdahalelerinin yanı sıra, vazodilatörler ve kan basıncı kontrolü için ilaçlar önemli yer tutar. Uygun olgularda anjiyoplasti, bypass veya dekompresyon gibi cerrahi-girişimsel yöntemler uygulanabilir. Erken tanı ve düzenli takip, ülser, gangren ve kardiyovasküler komplikasyonların önlenmesi açısından kritik önemdedir.
Genel bakış
Raynaud, Torasik Outlet, Buerger, Marfan, Skleroderma ve Fibromüsküler Displazi; ateroskleroz dışındaki nedenlerle gelişen damar hastalıklarına örnektir. Bazıları damarların geçici büzüşmesine, bazıları damar duvarında iltihaba ya da nörovasküler sıkışmaya, bazıları da bağ dokusunun genetik zayıflığına bağlıdır. Nadir görülmelerine karşın; parmak ülserlerinden aort genişlemesine kadar uzanan ciddi sonuçlara yol açabilirler ve uzun dönem izlem gerektirirler.
Hastalıklar ve tedaviler
Raynaud Hastalığı
El ve ayak parmaklarındaki atardamarların, ataklar sırasında anormal biçimde daralmasıyla seyreder. İlk yıllarda genellikle her iki elde bir-iki parmak ucu etkilenirken, zamanla yakın proksimal segmentlere yayılabilir.
- Ataklar geçicidir ve soğukla belirginleşebilir.
- Belirtiler ilerleyici olabilir; etkilenen alanlar zamanla genişleyebilir.
Raynaud Hastalığı tedavisi
Hafif-orta olgularda yaşam tarzı önlemleri çoğu kez yeterlidir.
- Soğuktan korunma ve sigaranın bırakılması, atakların sıklığını ve şiddetini azaltır.
- Gerektiğinde kalsiyum kanal blokerleri gibi vazodilatör ilaçlar kullanılabilir.
Buerger Hastalığı
El, kol, bacak ve ayak damarlarında iltihaplanma ve dolaşım bozulmasına neden olan bir tablodur; en sık yoğun sigara kullanan 30-40 yaş erkeklerde görülür.
- Parmaklarda soğukluk, ağrı, iyileşmeyen yaralar ve gangren gelişebilir.
- Belirli bir mesafe yürüyünce ortaya çıkan bacak ağrısı (aralıklı topallama) tipiktir.
Buerger Hastalığı tedavisi
Başarı, sigaranın bütünüyle bırakılmasına dayanır.
- Damar genişletici ilaçlarla çoğu hastada 1-4 hafta içinde ağrı azalır, yaralar iyileşir.
- Ağrıların sürmesi veya tıbbi tedavinin yetersizliği halinde, uygun seçilmiş olgularda bypass cerrahisi düşünülebilir.
Torasik Outlet Sendromu
Kola ve ele giden sinir-damar demeti; boyun kasları, birinci kaburga ve/veya köprücük kemiği arasında sıkışabilir.
- Sinir sıkışmasına bağlı uyuşma, güçsüzlük ve çabuk yorulma görülebilir.
Torasik Outlet tedavisi
Cerrahi dekompresyon, seçilmiş hastalarda etkin bir yaklaşımdır.
- Sıkıştıran kasların serbestleştirilmesi uygulanır.
- Koltuk altı kesiyle boyun kaburgası ve/veya 1. kaburga çıkarılarak sıkışma giderilebilir.
Marfan Sendromu
Kalıtsal bağ dokusu bozukluğu; iskelet, göz, kalp ve damar sistemini etkileyebilir. En ciddi sorun, aort duvarında zayıflama ve genişlemedir.
Marfan Sendromu tedavisi
Kür mümkün değildir; hedef, aort üzerindeki yükü azaltmaktır.
- Kan basıncını düşüren tedaviler tercih edilir.
- Aort belirgin genişlediyse cerrahi onarım gerekebilir.
Skleroderma
Nadir ve kronik bir bağ dokusu hastalığıdır; cilt, damarlar ve iç organlar etkilenebilir.
- Genel yorgunluk, ciltte sertleşme, parmaklarda katılık, elde yumruk yapmada zorlanma.
- Raynaud fenomeni, eklem/kas ağrıları, göz/ağız kuruluğu ve böbrek tutulumu görülebilir.
Skleroderma tedavisi
Dolaşımı iyileştirmeye ve organ hasarını önlemeye odaklanılır.
- Vazodilatör ilaçlar ile tansiyon ve böbrek komplikasyonları kontrol altına alınır.
- Raynaud bulgularının hafifletilmesine yardımcı olur.
Fibromüsküler Displazi
Genellikle 30-50 yaş kadınlarda görülür; özellikle böbrek atardamarı gibi orta çaplı arterlerde darlığa yol açar.
Fibromüsküler Displazi tedavisi
Tedavi, hipertansiyon kontrolü ve damar darlığının giderilmesini içerir.
- Antihipertansif ilaçlar verilir.
- Dar segment balonla genişletilebilir; ileri olgularda cerrahi seçenekler değerlendirilebilir.