Tip 1 Diyabet Nedir? Tip 1 Diyabet Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Tip 1 diyabet, pankreas beta hücrelerinin otoimmün yıkımı sonucu mutlak insülin eksikliği ile seyreden kronik bir hastalıktır. Klinik olarak polidipsi, poliüri, kilo kaybı, halsizlik ve sıklıkla hiperglisemi ile ortaya çıkar; ketonemi/ketonüri saptanabilir ve diyabetik ketoasidoz gelişebilir. Tanı, plazma glukoz ölçümleri (açlık ≥126 mg/dL veya rastgele ≥200 mg/dL eşli semptom), OGTT, HbA1c, düşük C‑peptid ve pozitif adacık otoantikorlarıyla desteklenir. Tedavinin temeli fizyolojik insülin replasmanı (çoklu günlük enjeksiyon veya pompa), sık glisemik izlem ve karbonhidrat sayımıdır. Uzun dönem komplikasyonlar arasında mikrovasküler (retinopati, nefropati, nöropati) ve makrovasküler hastalıklar yer alır; erken tanı, eğitim ve bireyselleştirilmiş bakım morbiditeyi azaltır.

Tip 1 Diyabet Nedir?

Tip 1 diyabet, bağışıklık sisteminin pankreasta insülin üreten beta hücrelerini yanlışlıkla yok etmesiyle oluşan, yaşam boyu insülin gerektiren bir otoimmün diyabet tipidir. Çoğunlukla çocukluk ve ergenlik çağında başlar ancak her yaşta ortaya çıkabilir. İnsülin eksikliği nedeniyle glukoz hücre içine giremez, kan şekeri yükselir ve müdahale edilmezse metabolik dengesizlikler gelişir.

Hastalığın toplumdaki sıklığı Tip 2 diyabete göre daha düşüktür. Tip 1’de temel mekanizma otoimmün yıkımken, Tip 2’de insülin direnci ve göreceli insülin yetersizliği ön plandadır.

Tip 1 Diyabet Neden Olur?

Kesin neden bilinmemekle birlikte genetik yatkınlık, bazı viral enfeksiyonlar ve çevresel tetikleyiciler bağışıklık sistemini aktive ederek beta hücre hasarına yol açabilir. Beta hücre kitlesi kritik eşik altına indiğinde endojen insülin üretimi belirgin azalır ve hiperglisemi ortaya çıkar.

Tip 1 Diyabet Belirtileri

Tipik yakınmalar kısa sürede belirginleşebilir. Aşağıdaki belirtilerden birkaçı birlikte görülüyorsa değerlendirme için hekime başvurun:

Aşırı susama ve sık idrara çıkma
Artmış iştaha rağmen kilo kaybı
Halsizlik, yorgunluk
Bulanık görme
Yavaş iyileşen yaralar, tekrarlayan enfeksiyonlar (cilt, genital mantar vb.)
Duygu durum değişiklikleri, dikkat azalması

Gecikmiş veya yetersiz tedavi diyabetik ketoasidoza (DKA) yol açabilir. DKA uyarı işaretleri arasında ağızda asetonik koku, bulantı-kusma, aşırı susama, cilt kuruluğu, derin ve hızlı solunum, uykuya meyil ve bilinç değişikliği sayılabilir; bu durumda acil yardım gerekir.

Tip 1 Diyabetin Risk Faktörleri

Genetik yatkınlık: Ailede Tip 1 diyabet öyküsü taşıyanlarda risk artar ancak kesinlik yoktur.
Otoimmün hastalıklar: Hashimoto tiroiditi, Addison hastalığı gibi eşlik eden durumlar riski artırabilir.
Viral enfeksiyonlar: Özellikle çocukluk çağındaki bazı enfeksiyonların tetikleyici olabileceği düşünülür.
Çevresel faktörler: D vitamini yetersizliği, bazı kimyasallara maruz kalma gibi etkiler üzerinde çalışmalar sürmektedir.
Hormonal ve endokrin bozukluklar: İnsülin salınımını etkileyen durumlar yatkınlığı artırabilir.

Tip 1 Diyabet Teşhisi

Tanı; şikayetlerin dinlenmesi ve fizik muayene sonrası laboratuvar testleriyle konur.

Açlık plazma glukozu ≥126 mg/dL veya semptomlarla birlikte rastgele glukoz ≥200 mg/dL tanı koydurucudur.
Gerektiğinde oral glukoz tolerans testi (OGTT) ve HbA1c değerlendirmesi yapılabilir.
İdrarda veya kanda keton yüksekliği Tip 1 diyabet ve DKA lehine bulgudur.
Düşük C‑peptid düzeyi endojen insülin üretiminin azaldığını gösterir.
İzlet adacık otoantikorları (örn. GAD, IA‑2, ZnT8) Tip 1 diyabeti destekleyebilir.

Tip 1 Diyabet Tedavisi

Tedavi bireyselleştirilir ve insülin replasmanı, düzenli glisemik takip ve beslenme-eğitim üçlüsüne dayanır.

İnsülin ile Tedavi

Çoklu günlük enjeksiyon (bazal-bolus) veya insülin pompası ile fizyolojik salınım taklit edilir. Dozlar kan şekeri seyri, öğün içeriği, fiziksel aktivite ve eşlik eden durumlara göre ayarlanır.

Kan Şekeri Takibi

Parmak ucu ölçümleri ve/veya sürekli glukoz izleme (CGM) ile gün içi glisemik değişimler izlenir; hipoglisemi ve hiperglisemi riskleri azaltılır.

Karbonhidrat Sayımı ve Beslenme

Öğünlerdeki karbonhidrat miktarının hesaplanması, uygun insülin-öğün oranlarının belirlenmesi ve porsiyon kontrolü hedef glisemiyi destekler. Diyabet eğitimi, doğru sayım ve pratik çözüm stratejileri için esastır.

Tip 1 Diyabet Neye Yol Açar?

Uzun süreli kontrolsüz hiperglisemi şu komplikasyon risklerini artırır:

Kardiyovasküler hastalıklar: Damar hasarı, kalp krizi ve inme riski.
Nöropati: Ellerde-ayaklarda uyuşma, ağrı, his kaybı.
Retinopati: Retina damarlarında hasar, görme azalması.
Nefropati: Böbrek fonksiyonlarında bozulma, ileri evrede yetmezlik.
Dermatolojik sorunlar: Cilt kuruluğu, enfeksiyon eğilimi, yaralarda geç iyileşme.

Düzenli kontrol, hedef glisemik aralıkların sürdürülmesi, kan basıncı ve lipid yönetimi komplikasyonları belirgin ölçüde azaltır.

Sıkça Sorulan Sorular

Tip 1 ve Tip 2 diyabet arasındaki fark nedir?

Tip 1 diyabet otoimmün beta hücre yıkımıyla mutlak insülin eksikliğine yol açar; Tip 2 diyabette esas problem insülin direnci ve göreceli insülin yetersizliğidir. Bu nedenle Tip 1’de insülin replasmanı zorunludur.

Tip 1 diyabette insülin zorunlu mudur?

Evet. Endojen insülin üretimi yetersiz olduğundan dışarıdan insülin verilmesi yaşamı sürdürmek için gereklidir.

Tip 1 diyabet ne kadar tehlikelidir?

Uygun tedavi ve takip olmadan DKA ve uzun dönem komplikasyonlara yol açabilir. Düzenli bakım ve eğitimle riskler önemli ölçüde azaltılabilir.

İnsülin kilo aldırır mı?

İnsülin tedavisine başlandıktan sonra gliseminin düzelmesiyle bir miktar kilo artışı görülebilir; medikal beslenme ve fiziksel aktivite ile dengelenebilir.

Tedavi süreci nasıl ilerler?

Bireyselleştirilmiş insülin şeması, sık glukoz izlemi ve eğitim temelini oluşturur; hekim ve eğitimci ekip düzenli aralıklarla dozu ve hedefleri günceller.

Tip 1 diyabette genetik etkisi var mı?

Aile öyküsü riski artırır ancak hastalığın gelişeceği kesin değildir; çevresel tetikleyiciler ve immün yanıt da rol oynar.

Hangi tip diyabet daha tehlikelidir?

Her iki tip de tedavi edilmezse ciddi sonuçlar doğurabilir. Tehlike, bireysel riskler ve hastalığın kontrol düzeyiyle ilişkilidir.