Tip 2 Diyabet Nedir? Tip 2 Diyabet Nasıl Tedavi Edilir?
Tip 2 diyabet, insülin direnci ve göreceli insülin yetersizliği ile seyreden, prevalansı obezite ve sedanter yaşamın artışıyla paralel yükselen bir hastalıktır. Tanı; açlık glukozu ≥126 mg/dL, 2 saatlik OGTT ≥200 mg/dL, HbA1c ≥%6,5 veya semptomlarla birlikte rastgele glukoz ≥200 mg/dL kriterlerinden biri ile konur. Yaşam tarzı müdahaleleri (kilo kaybı, dengeli beslenme, haftada en az 150 dakika orta şiddette egzersiz) glisemik kontrolün temelini oluşturur ve kardiyometabolik riski azaltır. Farmakoterapide ilk basamak sıklıkla metformindir; SGLT2 inhibitörleri ve GLP-1 reseptör agonistleri kardiyorenal faydaları nedeniyle hasta özelliklerine göre eklenebilir; insülin, glisemik hedeflere ulaşılamadığında düşünülür. Seçilmiş obez hastalarda metabolik cerrahi anlamlı glisemik iyileşme sağlayabilir. Düzenli komplikasyon taraması (retinopati, nefropati, nöropati ve kardiyovasküler risk) morbiditeyi azaltmada kritik öneme sahiptir.
Tip 2 Diyabet Nedir?
Tip 2 diyabet; insülin direnci ve göreceli insülin yetersizliği sonucunda kan şekerinin kronik olarak yüksek seyretmesiyle ortaya çıkan, genellikle erişkin yaşlarda görülen bir metabolik hastalıktır. Obezite, fiziksel hareketsizlik, genetik yatkınlık ve yaşlanma temel risk etmenleridir.
Hastalık uzun süre sessiz seyredebilir; bu nedenle riskli bireylerde düzenli tarama ve erken tanı büyük önem taşır.
Nedenler ve Risk Faktörleri
Tip 2 Diyabetin Nedenleri
Görülme sıklığının artışında sağlıksız beslenme, aşırı kalori alımı, yüksek beden kitle indeksi, sedanter yaşam ve kronik stres öne çıkar. Nadir olarak bazı yapısal veya hormonal bozukluklar da tabloya katkıda bulunabilir. Uzun vadede kalp-damar hastalıkları ile yakından ilişkilidir.
Risk Faktörleri
Fazla kilolu 40 yaş üzerindeki bireylerde düzenli aralıklarla tarama önerilir. Aşağıdaki durumlardan biri varsa tarama daha erken yaşlarda başlatılabilir:
- Birinci veya ikinci derece akrabalarda diyabet öyküsü
- Gebelik diyabeti geçirme veya 4 kg ve üzeri bebek doğurma öyküsü
- Hipertansiyon
- Dislipidemi (kolesterol/trigliserid yüksekliği)
- Prediyabet öyküsü
- Polikistik over sendromu
- İnsülin direnciyle ilişkili başka klinik durumlar
- Mevcut kalp-damar hastalığı
Belirtiler
- Sık idrara çıkma ve artmış susama
- Ağız kuruluğu
- Yorgunluk ve halsizlik
- Yaraların geç iyileşmesi
- Tekrarlayan enfeksiyonlar
- El ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
Tanı ve Tarama
Tanı genellikle aşağıdaki ölçütlerden biriyle konur: açlık plazma glukozu ≥126 mg/dL, 2 saatlik OGTT sonucu ≥200 mg/dL, HbA1c ≥%6,5 veya diyabet semptomlarıyla birlikte rastgele glukoz ≥200 mg/dL. Riskli bireylerde tarama aralıkları hekim tarafından belirlenir.
Tedavi
Tip 2 diyabet tedavisinin temeli yaşam tarzı değişikliğidir. Dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve kilo kaybı glisemik kontrolü iyileştirir, kardiyometabolik riski azaltır. Gerektiğinde farmakolojik ve cerrahi seçenekler değerlendirilir.
Beslenme ve Yaşam Tarzı
Kişiye özel beslenme planı; enerji ihtiyacı, eşlik eden hastalıklar, ilaç/insülin kullanımı ve günlük yaşam koşulları dikkate alınarak hazırlanır. Karbonhidrat kalitesi ve miktarı, liften zengin beslenme, porsiyon kontrolü ve düzenli öğün saatleri esastır. Çoğu bireyde toplam enerjinin yaklaşık %45-55’i karbonhidratlardan, %25-35’i yağlardan, kalanı proteinlerden sağlanacak şekilde bir dağılım tercih edilebilir; ayrıntı diyetisyen ve hekimle birlikte belirlenmelidir.
Egzersiz
Düzenli fiziksel aktivite insülin duyarlılığını artırır, kan basıncı ve lipid profilini iyileştirir ve kilo kontrolüne yardımcı olur.
- Erişkinler için hedef: haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta aerobik egzersiz (ör. tempolu yürüyüş, bisiklet, yüzme), en az 3 güne bölünerek
- Seansların başında 5-10 dakika ısınma, sonunda 5-10 dakika soğuma yapılması
- Egzersiz zamanı olarak yemekten 1,5-2 saat sonrasının tercih edilmesi
- Egzersizin tipi ve şiddetinin yaş, kardiyometabolik durum ve kas-iskelet sistemi uygunluğuna göre kişiselleştirilmesi
İlaç ve İnsülin Tedavileri
İlk basamak çoğunlukla metformindir. Hastanın kardiyorenal riski, hipoglisemi riski, kilo hedefi ve tercihleri doğrultusunda SGLT2 inhibitörleri, GLP-1 reseptör agonistleri veya DPP-4 inhibitörleri eklenebilir. Diyet ve egzersize karşın glisemik hedeflere ulaşılamadığında veya belirli klinik durumlarda insülin tedavisi gerekebilir. İlaç düzenlemeleri yalnızca hekim gözetiminde yapılmalıdır.
Uygun seçilmiş, özellikle obezitesi belirgin hastalarda metabolik/obezite cerrahisi glisemik kontrolü iyileştirebilir ve bazı hastalarda ilaç gereksinimini azaltabilir. Karar, çok disiplinli değerlendirme ile bireyselleştirilir.
Korunma ve İzlem
Sağlıklı kilonun korunması, dengeli beslenme ve düzenli egzersiz tip 2 diyabet riskini azaltır. Tanı konan bireylerde düzenli takip; göz dibi muayenesi, böbrek fonksiyonları, ayak muayenesi, kan basıncı ve lipid kontrolünü kapsamalıdır. Kan şekeri öz izlemi ve eğitim, tedavi başarısını artırır.
Beslenme İlkeleri
- Diyabet ve beslenme konusunu öğrenin; belirtileri tanıyın ve kan şekeri izlemini düzenli yapın.
- Beslenme programı kişiye özgüdür; boy, kilo, aktivite düzeyi ve tedaviye göre diyetisyen tarafından planlanmalıdır.
- Karbonhidrat dağılımını gün içine yayın; tam tahıl, baklagil, sebze-meyve gibi lifli kaynakları öne çıkarın.
- Porsiyon kontrolü yapın; doymuş yağ, trans yağ ve ilave şeker tüketimini sınırlayın.
- Aile bireyleriyle benzer sağlıklı menüler planlayarak sürdürülebilirliği artırın.
- Beslenme planınızı düzenli egzersizle birleştirin ve hekim/diyetisyen ekibinizle yakın temas kurun.
Sıkça Sorulan Sorular
Tip 2 Diyabet Tamamen Tedavi Edilebilir mi?
Pek çok hastada kilo kaybı, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersizle kan şekeri hedefleri ilaçsız ya da daha az ilaçla sağlanabilir. Ancak sağlıksız alışkanlıklar sürdüğünde belirtiler ve komplikasyon riski artar; bu nedenle uzun vadeli yaşam tarzı değişikliği esastır.
Uygun adaylarda metabolik cerrahi diyabet kontrolünü belirgin iyileştirebilir. Yine de ilk yaklaşım yaşam tarzı değişikliği ve tıbbi tedavidir; cerrahi kararı bireysel değerlendirme ile verilmelidir.
Tip 2 Diyabet Kaç Yaşında Başlar?
Tipik olarak 30-40 yaşlarından sonra görülmeye başlar; obezite ve sedanter yaşamın artışı nedeniyle daha genç yaşlarda da tanı konabildiği unutulmamalıdır.