Trombosit (PLT) Nedir? Yüksekliği ve Düşüklüğü Ne Anlama Gelir?
Trombositler hemostazın merkezinde yer alır ve normal aralık çoğu laboratuvarda 150.000–450.000/µL’dir. Trombositoz, reaktif (enfeksiyon, iltihap, demir eksikliği, cerrahi sonrası, splenektomi) veya primer (esansiyel trombositemi) nedenlerle gelişebilir ve özellikle 600.000/µL üzerindeki düzeylerde tromboz riski artar. Trombositopeni, üretim azalması, artmış yıkım veya dağılım bozukluğu ile ilişkilidir; 50.000/µL altı kanama riskini, 10–20.000/µL altı ise spontan ciddi kanamaları işaret eder. Tedavi nedene yöneliktir: reaktif trombositozda altta yatan durumun kontrolü, primer trombositozda risk temelli antitrombotik ve sitoredüktif stratejiler; trombositopenide enfeksiyon tedavisi, ilaç düzenlemesi, vitamin replasmanı, immünmodülasyon ve gerekli hallerde transfüzyon. Yaşam tarzı ve beslenme düzenlemeleri destekleyici olabilir ancak tıbbi tedavinin yerini tutmaz. Düzenli takip ve eşik değerlere duyarlı yaklaşım komplikasyonları azaltır.
Trombosit (PLT) Nedir?
Trombositler, kemik iliğinde megakaryositlerden köken alan, çekirdeksiz ve küçük kan hücreleridir. Yaralanma anında hasarlı damara tutunup birbirine yapışarak tıkaç oluşturur ve pıhtılaşma kaskadını tetikleyerek kanamayı durdurur. Ayrıca inflamasyonun düzenlenmesi, bağışıklık yanıtları ve doku onarımında da rol alırlar.
Trombosit Testi Nasıl Yapılır?
PLT sayımı genellikle tam kan sayımının bir parçasıdır. Kol toplardamarından alınan kan, antikoagülan içeren tüpe toplanır ve otomatik analizörlerle mikrolitre başına trombosit sayısı hesaplanır. Çoğu zaman test öncesi özel hazırlık gerekmez.
Trombosit (PLT) Kaç Olmalı?
Yetişkinlerde referans aralığı çoğu laboratuvarda 150.000–450.000/µL’dir. Laboratuvar yöntemlerine göre küçük farklılıklar olabilir.
- 450.000–600.000/µL: Hafif yüksek; çoğu kez reaktiftir, izlem gerekir.
- >600.000/µL: Belirgin yüksek; tromboz riski artar.
- 100.000–150.000/µL: Hafif düşük; yakın izlem önerilir.
- 50.000–100.000/µL: Orta düşük; girişimler öncesi dikkat gerekir.
- <50.000/µL: Ciddi düşük; spontan kanama riski artar.
- 10–20.000/µL ve altı: Kritik; hayatı tehdit eden kanamalar görülebilir.
Trombosit (PLT) Yüksekliği Nedir?
Trombositoz, trombosit sayısının normal üst sınırı aşmasıdır. İki ana gruba ayrılır: kemik iliği kaynaklı primer (esansiyel trombositemi) ve başka bir duruma yanıt olarak gelişen reaktif (sekonder) trombositoz. Primer olgularda tromboz riski daha belirgindir; çok yüksek düzeylerde işlev bozukluğu nedeniyle kanama eğilimi de görülebilir.
Çocuklarda PLT Yüksekliği
Çocuklarda trombositoz çoğunlukla enfeksiyon, demir eksikliği veya inflamatuvar durumlara reaktif gelişir ve geçicidir. Seyrek olarak hematolojik hastalıklar eşlik edebilir. Süreğen, belirgin yüksek ya da semptomlu olgularda çocuk hematolojisi değerlendirmesi gerekir.
Trombosit Yüksekliği Neden Olur?
- Reaktif nedenler: Akut-kronik enfeksiyonlar, kronik inflamatuvar hastalıklar, demir eksikliği, kan kaybı/cerrahi sonrası, maligniteler, dalak alınması, ciddi stres/yanıklar, bazı ilaçlar.
- Primer nedenler: Esansiyel trombositemi ve diğer miyeloproliferatif neoplaziler.
PLT Yüksekliği Nasıl Tedavi Edilir?
Reaktif trombositozda altta yatan nedenin tedavisi esastır ve değerler genellikle normale döner. Primer olgularda tromboz riski ve eşlik eden faktörlere göre antitrombotik tedaviler ve sitoredüktif ilaçlar düşünülebilir. Düzenli takip gereklidir.
Trombosit (PLT) Düşüklüğü Nedir?
Trombositopeni, trombosit sayısının 150.000/µL altına düşmesidir. Kanama eğilimini artırır ve özellikle girişimler, travma veya eşlik eden hastalıklarda risk oluşturur.
PLT Düşüklüğü Neden Olur?
- Kemik iliği üretim bozuklukları (ör. aplastik anemi, ilaç/kemoterapi etkisi).
- Artmış yıkım: Bağışıklık aracılı trombositopeniler, bazı viral enfeksiyonlar.
- Dağılım ve sequester: Hipersplenizm.
- Besin eksiklikleri: B12 ve folat eksikliği; demir eksikliği eşlik edebilir.
- Gebelikte hemodilüsyon ve gebeliğe özgü trombositopeniler.
Trombositopeni Belirtileri Nelerdir?
- Ciltte kolay morarma ve noktasal-kırmızı döküntüler (peteşi/purpura).
- Burun ve diş eti kanamaları, yaralanmalarda uzamış kanama.
- Adet kanamasında artış.
- İdrarda/dışkıda kan, nadiren kanlı kusma.
Açıklanamayan morarma veya durdurulamayan kanama durumlarında acil değerlendirme gerekir.
PLT Düşüklüğü Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi nedene yöneliktir: Enfeksiyonların tedavisi, suçlanan ilaçların kesilmesi/değiştirilmesi, B12-folat eksikliklerinin replasmanı, bağışıklık aracılı olgularda steroid veya IVIg; ciddi kanama riskinde trombosit transfüzyonu düşünülebilir. Bazı özel durumlarda ileri tedaviler veya cerrahi seçenekler (ör. splenektomi) gündeme gelebilir.
Trombosit Yüksekliği veya Düşüklüğü Hangi Durumlarda Tehlikelidir?
PLT <50.000/µL olduğunda kanama riski artar; 10–20.000/µL ve altı kritik kabul edilir. Baş, sindirim sistemi veya akciğer kanaması belirtileri acil uyarıdır. PLT >600.000/µL olduğunda damarlarda pıhtı oluşumu (tromboz) riski yükselir; göğüs ağrısı, nefes darlığı, tek taraflı bacak şişliği, inme bulguları acil başvuru gerektirir.
PLT Yüksekliği ve Düşüklüğünün Tedavi Yöntemleri
Yaklaşım, neden ve risk düzeyine göre kişiselleştirilir. Amaç kanama veya tromboz komplikasyonlarını önlemektir.
İlaç Tedavileri
- Trombositoz: Risk profiline göre antitrombotik tedaviler ve uygun hastalarda sitoredüktif ilaçlar.
- Trombositopeni: Nedene yönelik tedavi; immün aracılı olgularda steroid/IVIg; gerekli hallerde trombopoietin reseptör agonistleri.
Diyet ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Demir, B12 ve folat eksiklikleri varsa beslenme ve gerekirse hekim gözetiminde replasman.
- Alkolü sınırlandırma; düzenli, orta düzey egzersiz.
- Yüksek PLT’de pıhtılaşmayı etkileyebilecek takviyeleri hekime danışmadan kullanmama.
Medikal Müdahaleler
- Trombosit transfüzyonu: Ciddi trombositopeni veya aktif kanama varlığında.
- Trombosit aferezi: Seçilmiş trombositoz olgularında hızlı düşürme amacıyla.
PLT Değerinizi Ne Zaman Kontrol Ettirmelisiniz?
- Sık morarma veya tekrarlayan burun/diş eti kanamaları.
- Uzayan veya aşırı adet kanaması.
- Kronik hastalık takibi, bağışıklık sistemi hastalıkları.
- Gebelik ve cerrahi girişim öncesi.
Trombosit Bağışı Nasıl Yapılır?
Trombosit bağışı genellikle aferez yöntemiyle yapılır: Bağışçının kanı cihazdan geçirilir, trombositler ayrıştırılır, diğer bileşenler geri verilir. Uygunluk değerlendirmesi sonrası işlem yaklaşık 60–90 dakika sürer ve birçok hematoloji hastası için yaşamsal destek sağlar.
Trombosit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
- PLT’nin normal aralığı nedir?: Çoğu laboratuvarda 150.000–450.000/µL.
- Yüksek PLT tehlikeli midir?: 600.000/µL üzeri tromboz riskini artırır; risk faktörlerine göre değerlendirilir.
- Düşük PLT’de ne zaman acile gidilmeli?: Kontrolsüz kanama, baş dönmesi-bilinç değişikliği, siyah dışkı veya kanlı idrar gibi bulgular varsa acil başvuru gerekir.
- Beslenme PLT’yi etkiler mi?: Eksikliklerin giderilmesi üretimi destekleyebilir; tedavi hekim tarafından planlanmalıdır.
- Çocuklarda PLT nasıl değerlendirilir?: Yaşa göre referanslar ve klinik tablo dikkate alınır; ısrarcı yüksek/düşük değerlerde çocuk hematolojisi görüşü alınır.