Uyuz Hastalığı Nedir? Uyuz Belirtileri Nelerdir?

Uyuz, Sarcoptes scabiei’nin epidermiste tünel açarak çoğalmasıyla gelişen, yoğun kaşıntı ve tipik deri lezyonları ile seyreden bir ektoparaziter enfeksiyondur. Tanı çoğunlukla klinik bulgularla konur; dermatoskopi ve deri kazıntısının mikroskopisi akar, yumurta veya dışkı materyalinin gösterilmesiyle doğrulanır. Birinci basamak tedavi permetrin %5 kremdir; uygun seçilmiş olgularda ivermektin 200 mcg/kg oral, benzil benzoat ve kükürt preparatları alternatif veya tamamlayıcı seçeneklerdir. Krustoz (Norveç) uyuzda topikal ve sistemik ajanların kombinasyonu ile keratolitik bakım önerilir. Tüm temaslıların eş zamanlı tedavisi ve tekstil ürünlerinin yüksek ısıda işlemden geçirilmesi reinfestasyonu azaltır. Bitkisel/alternatif uygulamalar semptomatik rahatlama sağlayabilse de etkinlikleri sınırlıdır ve standart tedavinin yerine geçmez.

Uyuz Hastalığı (Skabiyez) Nedir?

Uyuz hastalığı, Sarcoptes scabiei adlı mikroskobik akarın derinin en üst tabakasına yerleşip tüneller açmasıyla gelişen, kişiden kişiye yakın temasla kolayca bulaşan bir enfeksiyondur. En sık parmak araları, bilek içleri, koltuk altları, bel çevresi ve genital bölgelerde bulgu verir. Bağışıklık kalıcı değildir; tedavi edilse bile yeniden bulaş olabilir.

Uyuz Belirtileri Nelerdir?

Belirtiler genellikle geceleri artan yoğun kaşıntı ile başlar. Ciltte sivilce benzeri döküntüler, küçük kabarcıklar, çizgi şeklinde ince tünel izleri ve kaşıntıya bağlı yara-kabuklanmalar görülebilir.

Gece belirginleşen şiddetli kaşıntı
Parmak araları, bilek, dirsek, koltuk altı, bel ve genital bölgede döküntü
Deride gri-beyaz ince tünel izleri
Kaşıma sonucu çizik ve kabuklanmalar
Bebeklerde yüz, avuç içi ve ayak tabanında lezyonlar
Aynı evdeki kişilerde benzer yakınmalar

Ciltte Uyuz Belirtileri

Kaşıntı en tipik bulgudur ve uykuyu bozabilir. Tünel izleri akarın cilt altında ilerlediği yolları işaret eder. Kaşıma lezyonları ikincil bakteriyel enfeksiyon riskini artırır.

Bebeklerde Uyuz Belirtileri

Bebeklerde döküntüler yüz, avuç içi, ayak tabanı ve bez bölgesinde daha sık olabilir. Kaşıntı huzursuzluk ve uyku sorunlarına yol açabilir.

Genital Bölgede Uyuz Belirtileri

Genital bölgede yoğun kaşıntı, kızarıklık, küçük kabarcıklar ve bazen tünel izleri görülebilir; yakın temasla bulaş bu bölgede bulguları artırabilir.

Uyuz Türleri Nelerdir?

Uyuz; klinik yaygınlık ve lezyon tipine göre sınıflanır: klasik uyuz, krustoz (Norveç) uyuz ve nodüler uyuz.

Klasik Uyuz

En sık görülen tiptir. Gece artan kaşıntı, döküntü ve tünel izleri ile seyreder. İkincil enfeksiyon riski kaşıma ile artar.

Norveç (Krustoz) Uyuzu

Bağışıklığı baskılanmış, yaşlı veya bakım ihtiyacı olan bireylerde daha sık görülür. Ciltte kalın kabuklu plaklar, çok sayıda akar ve yüksek bulaştırıcılık tipiktir; tedavisi güçtür ve kombine yaklaşım gerektirir.

Nodüler Uyuz

Koltuk altı, kasık ve genital bölgede kaşıntılı, sert, kırmızımsı nodüllerle seyreder. Nodüller tedaviden sonra da haftalarca kalabilir.

Uyuz Neden Olur?

Bulaş çoğunlukla uzun süreli yakın cilt temasıyla olur; aynı evde yaşama, cinsel temas veya kalabalık ortamlarda yakın temas risklidir. Ortak tekstil ürünlerinin paylaşımı da bulaşı kolaylaştırır.

Enfekte kişiyle uzun süreli yakın cilt teması
Ortak giysi, havlu ve yatak takımlarının kullanımı
Kalabalık ve hijyen koşulları yetersiz alanlar
Bakım evleri ve hastaneler gibi kurum içi bulaşlar
Bağışıklık sistemi zayıf bireylerde artan duyarlılık

Uyuz Hastalığı Nasıl Anlaşılır?

Tanı, klinik öykü ve fizik muayeneye dayanır; dermatoskopi ve deri kazıntısının mikroskobik incelenmesi ile doğrulanır. Şüpheli tüneller üzerinde yapılan basit testler tanıya yardımcı olabilir.

Fizik Muayene

Kaşıntı ve tipik yerleşim bölgeleri değerlendirilir. Lezyon yoğunluğu, aile/temas öyküsü ve eşlik eden enfeksiyon bulguları sorgulanır.

Laboratuvar Testleri

Deri kazıntısı veya yapışkan bant örneği mikroskopta incelenerek akar, yumurta veya dışkı parçacıkları aranır. Dermatoskopi tünel ve tipik yapıların görülmesini kolaylaştırır.

Mürekkep Testi

Tünel üzerine sürülen mürekkebin tünel boyunca iz bırakması tanıyı destekleyebilir.

Uyuz Tedavisi

Tedavinin amacı akarları eradike etmek ve kaşıntı/iltihabı azaltmaktır. Hastayla birlikte tüm yakın temaslıların aynı zaman diliminde tedavisi ve çevresel önlemler şarttır.

Topikal antiparaziter ajanların doğru doz ve sürede uygulanması
Gerektiğinde oral tedavi eklenmesi
Kaşıntı için antihistaminik ve kısa süreli antiinflamatuvar destek
Tekstil ürünlerinin yüksek ısıda yıkanması/ısıtılması
Tekrar bulaşın önlenmesi için temaslıların eş tedavisi

Topikal Tedaviler

Permetrin %5 krem birinci tercih olup boyundan aşağı (bebeklerde baş dahil) tüm vücuda gece uygulanır ve 8–12 saat sonra yıkanır; genellikle 7–14 gün sonra ikinci uygulama önerilir. Benzil benzoat ve kükürt içeren preparatlar alternatif seçeneklerdir (özellikle bebek ve gebelikte kükürt tercih edilebilir).

Sistemik Tedaviler

İvermektin (yaklaşık 200 mcg/kg) ağızdan, çoğu olguda 7–14 gün arayla iki doz verilir. Krustoz uyuzda çoklu doz ivermektin, topikal permetrin ve keratolitiklerle kombine edilir. Gebelikte ve küçük bebeklerde sistemik tedavi kararı uzman hekimce verilmelidir.

Alternatif Uygulamaların Yeri

Çay ağacı yağı gibi bazı bitkisel ürünler semptomları hafifletebilir; ancak standart tedavinin yerine geçmez ve hekim önerisi olmadan kullanılmamalıdır.

Uyuz Tedavisi İçin Kullanılan İlaçlar Nelerdir?

Permetrin %5 krem (birinci seçenek, 1–2 uygulama)
İvermektin tablet (endikasyona göre 2 veya daha fazla doz)
Benzil benzoat losyon
Kükürt (5–10%) merhem/losyon
Crotamiton (etkinliği değişken)
Semptom kontrolü: antihistaminikler, kısa süreli düşük potent topikal kortikosteroidler ve nemlendiriciler

Lindane güvenlilik endişeleri nedeniyle tercih edilmez.

Dirençli Uyuz Tedavisi Nedir?

Yanlış uygulama, yetersiz temaslı tedavisi veya krustoz form nedeniyle iyileşmeyen olgularda kombine yaklaşım gerekir: tekrarlayan permetrin + çoklu doz ivermektin, keratolitiklerle kabukların uzaklaştırılması ve çevresel dekontaminasyonun sıkılaştırılması.

Evde Uyuza Ne İyi Gelir?

Serin duş ve soğuk kompres kaşıntıyı azaltabilir
Yumuşatıcı nemlendiriciler ve kaşıntı giderici losyonlar
Tırnakların kısa tutulması ve kaşımaktan kaçınma
Geceleri antihistaminik kullanımı (hekim onayıyla)

Bu öneriler destekleyicidir; paraziti ortadan kaldırmaz, ilaç tedavisi gereklidir.

Uyuz Nasıl Önlenir?

Tanı konan kişiyle yakın temastan kaçınma ve eş zamanlı temaslı tedavisi
Giysi/çarşaf/havluların 60°C ve üzeri yıkanması, yüksek ısıda kurutulması
Paylaşılan tekstil ve kişisel eşyaların ayrılması
Kalabalık alanlarda hijyen kurallarına uyum

Uyuz Hastalığında Ev Temizliği Nasıl Yapılır?

Giysi, çarşaf ve havluları 60°C’de yıkayın ve sıcak programda kurutun
Yıkanamayan eşyaları hava almayacak şekilde poşetleyip 72 saat–7 gün bekletin
Yatak, koltuk ve halıları iyice süpürün
Aynı gün tüm aile bireylerinde tedaviyi senkronize edin

Akarlar insan vücudu dışında genellikle 2–3 gün yaşayabilir; bu süreyi hedefleyen izolasyon yeterlidir.

Uyuz Hastalığı Ne Kadar Sürer?

İlk enfeksiyonda kuluçka 2–6 hafta sürebilir; tekrar enfeksiyonda belirtiler birkaç gün içinde başlayabilir. Doğru tedaviyle parazitler hızla eradike edilse de kaşıntı ve döküntüler 2–4 hafta sürebilir (post-skabiyez).

Uyuz Hastalığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Yayılım artar, aile ve toplu yaşam alanlarında salgınlar çıkabilir. Kaşıma alanlarından bakteriyel süperenfeksiyon (impetigo, selülit) gelişebilir; krustoz uyuzda ciddi komplikasyon riski yüksektir.

Uyuz Hastalığı En Hızlı Nasıl Geçer?

Permetrin %5’i talimatlara uygun ve tüm vücuda uygulayın; 7–14 gün sonra tekrar edin
Tüm yakın temaslıları aynı anda tedavi edin
Tekstil ve eşyaları yüksek ısıda işlemden geçirin
Hekim önerirse oral ivermektin ekleyin

Uyuz Hastalığı Kuluçka Süresi Nedir?

İlk maruziyette 2–6 hafta, yeniden maruziyette birkaç gün içinde belirtiler ortaya çıkabilir.

Uyuz Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Tedavi Sonrası Kaşıntı Normal mi?

Evet. Parazit eradike edilse bile bağışıklık tepkisine bağlı kaşıntı 2–4 hafta sürebilir; nemlendirici ve antihistaminikler yardımcı olabilir.

Hayvandan İnsana Bulaşır mı?

İnsana özgü uyuz akarları farklıdır; hayvan kaynaklı akarlar insanda kalıcı enfestasyon yapmaz, bulgular genellikle geçicidir.

Okula veya İşe Ne Zaman Dönülür?

İlk uygun tedavi uygulamasından 24 saat sonra bulaştırıcılık belirgin azalır; kurum politikasına göre dönüş planlanmalıdır.

Hamilelikte ve Emzirirken Tedavi

Permetrin genellikle tercih edilir. Sistemik tedavi gereksinimi ve diğer seçenekler için mutlaka dermatoloji/ kadın doğum uzmanınca değerlendirme yapılmalıdır.