Zehirlenme Belirtileri Nelerdir? Tanı ve İlk Yardım Yöntemleri
Zehirlenme, zararlı bir maddenin vücuda girmesiyle gelişen ve hafiften yaşamı tehdit edene uzanan geniş bir belirti yelpazesi ile seyreden klinik bir tablodur. Belirtiler; bulantı-kusma, solunum güçlüğü, bilinç değişikliği ve nöbetleri içerebilir ve maruz kalınan maddenin türü ile doza bağlıdır. Tanı; ayrıntılı öykü, fizik muayene ve gerekli laboratuvar-görüntüleme testlerinin kombinasyonuna dayanır. İlk yardımda güvenliğin sağlanması, maruziyetin kesilmesi, hava yolu-solunum-dolaşımın desteklenmesi ve yanlış uygulamalardan (kusturma, nötralizasyon) kaçınılması esastır. Şiddetli semptomlar, kırılgan gruplar ve CO gibi yüksek riskli maruziyetlerde acil tıbbi yardım geciktirilmemelidir.
Zehirlenme Nedir?
Zehirlenme, zararlı bir maddenin ağız, solunum, deri ya da enjeksiyon yoluyla vücuda girmesi sonucu ortaya çıkan klinik bir durumdur. Etkiler, alınan maddenin türüne, miktarına ve maruziyet süresine bağlı olarak hafif rahatsızlıktan yaşamı tehdit eden tablolara kadar değişebilir.
Zehirlenme Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler maddenin özelliğine göre değişkenlik gösterir ve bazı durumlarda geç başlayabilir. Yaygın semptomlar şunlardır:
- Bulantı, kusma ve karın ağrısı
- Baş dönmesi, sersemlik ve baş ağrısı
- Aşırı terleme, solgunluk veya morarma
- Solunum güçlüğü, hızlı ya da yüzeysel nefes
- Kalp çarpıntısı, nabızda hızlanma/yavaşlama
- Bilinç bulanıklığı, ajitasyon veya bilinç kaybı
- Kaslarda zayıflık, titreme ya da nöbet
Belirtiler hızla kötüleşebileceğinden şüpheli durumda gecikmeden profesyonel yardım istenmelidir.
Zehirlenme Nedenleri Nelerdir?
Zehirlenmeye; bozulmuş gıdalar, temizlik ve endüstriyel kimyasallar, ilaçların yanlış/ fazla kullanımı, alkol ve yasa dışı maddeler, karbonmonoksit (CO), zirai ilaçlar (pestisitler), ağır metaller (kurşun, cıva), zehirli bitki ve mantarlar ile yılan-böcek sokmaları neden olabilir.
- Yutma: Bozulmuş/ kontamine gıdalar, ilaçlar, kimyasallar
- Soluma: CO, solventler, duman ve toksik gazlar
- Deri/göz teması: Temizlik ürünleri, pestisitler, asit-bazlar
- Enjeksiyon/sokma: Yılan ve böcek zehirleri, iğne yoluyla maddeler
Zehirlenme Türleri Nelerdir?
Başlıca zehirlenme türleri ve kısa özellikleri:
Gıda Zehirlenmesi
Kontamine veya uygun saklanmamış yiyeceklerle ilişkilidir; genellikle bulantı, kusma, ishal ve karın krampları yapar.
Kimyasal Madde Zehirlenmesi
Temizlik ürünleri, solventler veya endüstriyel kimyasalların yutulması, solunması ya da cilt yoluyla emilmesi ile gelişir; solunum güçlüğü, baş ağrısı ve bayılma görülebilir.
İlaç Zehirlenmesi
Reçeteli/reçetesiz ilaçların yanlış veya aşırı doz alınması sonucu oluşur; bilinç değişikliği ve kalp-solunum sorunlarına yol açabilir.
Alkol Zehirlenmesi
Aşırı alkol alımı sonucu bilinç bulanıklığı, kusma, solunum baskılanması ve koma gelişebilir.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi
Renksiz-kokusuz CO gazına maruziyette baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı ve ağır vakalarda ölüm görülebilir; kapalı alanlarda risk yüksektir.
Zirai İlaç (Pestisit) Zehirlenmesi
Solunum ve cilt yoluyla maruziyette salya artışı, terleme, görme bulanıklığı ve nörolojik etkiler görülebilir.
Kurşun, cıva gibi metallerin birikimi sinir sistemi ve organ hasarına yol açabilir; maruziyet genellikle kroniktir.
Bitki veya Mantar Zehirlenmesi
Tanınmayan mantar ve bitkilerin tüketilmesi ciddi karaciğer toksisitesi dahil farklı tablolar oluşturabilir.
Yılan ve Böcek Sokmalarına Bağlı Zehirlenmeler
Lokal ağrı, şişlik ve kızarıklıkla başlar; bazı türlerde sistemik toksisite gelişebilir.
Uyuşturucu Madde Zehirlenmesi
Merkezi sinir sistemi baskılanması veya aşırı uyarılma ile seyreder; solunum durması ve koma riski taşır.
Tanı ve Değerlendirme
Tanı; maruziyet öyküsü (madde, miktar, zaman), fizik muayene ve yaşamsal bulgulara dayanır. Gerekli durumlarda EKG, kan-elektrolitler, kan gazı, böbrek/karaciğer fonksiyon testleri, toksikoloji taramaları ve görüntüleme istenir. CO maruziyetinde karboksihemoglobin düzeyi değerlidir. Tedavi, destekleyici bakım ve varsa özgün antidotları içerir.
Zehirlenme Durumunda İlk Yardım Adımları
- Güvenliği sağlayın: Kişiyi zehir kaynağından uzaklaştırın; ortamı havalandırın.
- Acil yardım çağırın: 112’yi ve mümkünse UZEM 114’ü arayın; maddeye ait kap/etiketi saklayın.
- ABC kontrolü: Bilinci, solunumu ve dolaşımı değerlendirin; eğitimliyseniz temel yaşam desteği uygulayın.
- Ağızdan bir şey vermeyin: Bilinçsiz/yarı bilinçli kişiyi kusturmayın; yiyecek-içecek vermeyin.
- Cilt/göz temasında: En az 15 dakika bol suyla yıkayın; kontamine giysileri çıkarın.
- İnhalasyon şüphesinde: Kişiyi temiz havaya çıkarın; CO şüphesinde hızla ortamdan uzaklaştırın.
- Yılan/böcek sokmalarında: Etkilenen bölgeyi sabitleyin, kalp seviyesinin altında tutun; turnike, kesme veya emme yapmayın.
- Kimyasal/ilaç yutmalarında: Tıbbi talimat olmadan kusturmayın, süt/sirke ile “nötralize etmeye” çalışmayın.
Sakin kalın, kişiyi gereksiz hareketten koruyun ve profesyonel yardımı beklerken belirtileri izleyin.
Ne Zaman Tıbbi Yardım Alınmalı?
- Solunum güçlüğü, morarma veya göğüs ağrısı
- Bilinç kaybı, şiddetli bilinç bulanıklığı veya nöbet
- Ardışık kusma/şiddetli ishal, belirgin halsizlik
- Çocuklar, hamileler, yaşlılar ve kronik hastalığı olanlarda her türlü şüpheli maruziyet
Bu durumlarda gecikmeden acil servise başvurulmalıdır.
Önleme ve Korunma
- Gıdaları uygun ısıda pişirin, doğru saklayın; son kullanma tarihine dikkat edin.
- Kimyasalları orijinal kaplarında, çocuk kilitli dolaplarda saklayın; asla gıda kaplarına koymayın.
- İlaçları hekim önerisine göre kullanın, çocukların erişemeyeceği yerde tutun.
- Evde CO dedektörü bulundurun; baca ve cihaz bakımlarını düzenli yaptırın.
- Pestisit/solvent kullanırken eldiven, maske ve gözlük gibi koruyucu ekipman giyin.
- Tanınmayan mantar ve bitkileri tüketmeyin.