Zona Hastalığı (Gece Yanığı) Nedir? Zona Belirtiler ve Nedenleri

Zona (herpes zoster), suçiçeğine neden olan varicella-zoster virüsünün yıllar sonra dorsal kök ganglionlarında reaktivasyonu ile ortaya çıkan dermatomal dağılımlı, ağrılı veziküler döküntü ile karakterize viral bir enfeksiyondur. Yaşlanma, immünsüpresyon ve stres temel risk faktörleridir; olguların önemli kısmı 50 yaş üzerinde görülür. Erken (ilk 72 saat) başlanan antiviral tedavi hastalık süresini, yeni lezyon gelişimini ve postherpetik nevralji riskini azaltır; ağrı yönetiminde analjezikler ve nöropatik ağrı ajanları (gabapentin/pregabalin, TCA) etkilidir. Komplikasyonlar arasında postherpetik nevralji, oftalmik tutulum, Ramsay Hunt sendromu ve bakteriyel süperenfeksiyon yer alır. Rekombinant zoster aşısı (iki doz) 50 yaş üzeri ve immünsüprese yetişkinlerde zona ve komplikasyonlarını anlamlı oranda önler.

Zona hastalığı (gece yanığı), suçiçeği etkeni varicella-zoster virüsünün sinir köklerinde yıllarca uyur kaldıktan sonra yeniden aktifleşmesiyle gelişen, genellikle tek taraflı ve şerit şeklinde ağrılı döküntülerle seyreden viral bir enfeksiyondur.

Zona Hastalığı Nedir?

Zona, tıbbi adıyla herpes zoster, sinir hattı boyunca yanma, batma ve hassasiyetle başlayıp birkaç gün içinde kızarıklık ve içi sıvı dolu kabarcıkların ortaya çıktığı bir hastalıktır. Lezyonlar çoğunlukla vücudun tek tarafında seyreder ve 2–4 hafta içinde kabuklanıp iyileşir. Bağışıklık sisteminin zayıfladığı dönemlerde ve ileri yaşta daha sık görülür.

Zona Hastalığı Bulaşıcı mıdır?

Zona doğrudan kişiden kişiye “zona” olarak bulaşmaz; ancak aktif döküntü sıvısıyla temas eden ve suçiçeği geçirmemiş kişilerde suçiçeği gelişebilir. Kabarcıklar kabuklanana kadar bulaştırıcılık sürebilir. Lezyonları kapalı tutmak, el hijyenine dikkat etmek ve hamileler, yenidoğanlar ile bağışıklığı baskılanmış kişilerle temastan kaçınmak önerilir.

Zona Kimlerde Görülür?

Hastalık en sık 50 yaş üzerindeki yetişkinlerde görülür; yaşla birlikte risk artar. Bağışıklık sistemi zayıf olanlar (HIV, kanser, kemoterapi/immünsüpresif tedavi görenler), kronik hastalığı olanlar ve yoğun stres yaşayanlar risk altındadır. Daha önce suçiçeği geçirmiş olmak zonanın ön koşuludur ve hastalık nadiren tekrarlayabilir.

Zona Belirtileri

İlk belirtiler genellikle tek taraflı ağrı, yanma, karıncalanma ve ciltte hassasiyettir; ardından kızarık zemin üzerinde veziküller oluşur. Ateş, baş ağrısı, yorgunluk ve ışığa hassasiyet eşlik edebilir.

Tek taraflı, dermatomal dağılımda ağrılı döküntü
Döküntü öncesi yanma, batma ve kaşıntı
İçi sıvı dolu kabarcıklar ve kabuklanma
Hassasiyet, lenf bezlerinde şişme
Genel yakınmalar: halsizlik, ateş, baş ağrısı

Hastalığın Evreleri (Özet)

Prodrom: 1–3 gün; dermatomal ağrı/yanma, hafif ateş
Döküntü: 3–7 gün; vezikül oluşumu, yoğun ağrı
Kabuklanma/iyileşme: 7–14+ gün; lezyonlar kurur, ağrı sürebilir

Olası Komplikasyonlar

Postherpetik nevralji (uzun süren sinir ağrısı)
Göz tutulumu (herpes zoster oftalmikus)
Ramsay Hunt sendromu (yüz felci, kulak çevresi döküntü)
Bakteriyel süperenfeksiyon
Nadir: nörolojik komplikasyonlar

Zona Neden Olur?

Varicella-zoster virüsü suçiçeği sonrası sinir köklerine yerleşerek latent kalır. Yaşlanma, immünsüpresyon, yoğun stres, kronik hastalıklar ve immünsüpresif ilaçlar virüsün yeniden aktifleşmesine yol açabilir. Aktive olan virüs sinir boyunca cilde taşınır ve ağrılı döküntülere neden olur.

Zona Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Tanı çoğunlukla klinik bulgularla konur: tek taraflı dermatomal ağrı ve tipik veziküler döküntü. Gerekli durumlarda döküntüden alınan örnekte PCR ile VZV DNA’sı saptanabilir. Atipik olgularda Tzanck testi, kültür veya seroloji destekleyici olabilir.

Zona Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Erken (ilk 72 saat) antiviral tedavi hastalığın süresini ve komplikasyon riskini azaltır. Ağrı kontrolü ve cilt bakımı iyileşmeyi destekler.

Antiviral ilaçlar: asiklovir, valasiklovir, famsiklovir
Ağrı tedavisi: parasetamol/NSAİİ, gerekirse kısa süreli opioidler
Nöropatik ağrı: gabapentin/pregabalin, trisiklik antidepresanlar
Lokal bakım: soğuk kompres, çinko oksit/calamine, lidokainli bantlar
Seçilmiş olgularda sistemik kortikosteroidler (antiviralle birlikte, hekim kararıyla)

Lezyonları temiz ve kuru tutmak, gevşek pamuklu giysiler giymek, kaşımamak ve dinlenmek önerilir. Cerrahi ve fizik tedavi yöntemleri zona için standart değildir.

Zona Hastalığı Tedavisi İçin Hangi Krem ve İlaçlar Kullanılır?

Antiviraller: asiklovir, valasiklovir, famsiklovir (en etkili ilk 72 saatte)
Ağrı için: parasetamol/NSAİİ, gerekirse hekim gözetiminde ek analjezikler
Lokal rahatlatıcılar: calamine/çinko oksit losyonları, lidokainli bantlar

Bitkisel Tedavilerin Zona Üzerindeki Etkisi

Bitkisel ürünlerin etkinliğine dair kanıt sınırlıdır. Aloe vera gibi yatıştırıcı uygulamalar kısa süreli rahatlama sağlayabilir; ancak olası alerjiler ve ilaç etkileşimleri nedeniyle hekim önerisi olmadan kullanılmamalıdır.

Zona Hastalığı Nasıl Geçer?

Hastalık genellikle 2–4 haftada geriler. Erken antiviral tedavi, uygun ağrı kontrolü, istirahat ve doğru cilt bakımı iyileşmeyi hızlandırır. Bağışıklığı destekleyen dengeli beslenme, yeterli sıvı alımı ve kaliteli uyku süreci olumlu etkiler.

Zona Hastalığına Ne İyi Gelir?

Soğuk kompres ve ılık duş
Yulaf ezmesi banyosu ve yatıştırıcı losyonlar
Gevşek, pamuklu kıyafetler
Yeterli sıvı ve dengeli beslenme
Stres yönetimi ve yeterli uyku
Doktorun önerdiği antiviral ve ağrı kesici tedaviler

Zona Nasıl Önlenir?

En etkili koruyucu yöntem aşılamadır. Bağışıklık sistemini güçlü tutmak, stres yönetimi, düzenli uyku ve kronik hastalıkların kontrolü de riski azaltır.

50 yaş ve üzerindekiler için rekombinant zona aşısı
Bağışıklık sistemi baskılanmış yetişkinlerde doktor önerisiyle aşılama
Sağlıklı yaşam alışkanlıkları

Zona Aşısı Hakkında Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

Rekombinant zoster aşısı (Shingrix) iki doz (2–6 ay arayla) uygulanır; 50 yaş ve üzeri tüm yetişkinlere ve immünsüprese 19 yaş ve üzeri bireylere önerilir. Zona ve postherpetik nevralji riskini belirgin azaltır. Daha önce zona geçirenlerde de, akut dönem geçtikten sonra yapılabilir.

Zona Aşısı Kimlere Uygulanmaz?

Aşının bileşenlerine karşı ciddi alerjisi olanlar
Gebelikte (veri kısıtlı; doğum sonrasına ertelenir)
Orta-ağır akut hastalığı olanlar (iyileşene dek ertelenir)
Canlı zoster aşıları immünsüprese bireylerde önerilmez; güncel tercih rekombinant aşıdır

Zona Aşısının Yan Etkileri Nelerdir?

Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik
Yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrısı
Hafif ateş; genellikle birkaç gün içinde düzelir

Zona Hastalığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Zona nedir? Suçiçeği virüsünün yeniden aktivasyonu sonucu gelişen ağrılı, veziküler döküntülü enfeksiyondur.
Bulaşıcı mı? Zona doğrudan bulaşmaz; lezyon sıvısıyla temas eden kişide suçiçeği gelişebilir.
Kaç günde geçer? Genellikle 2–4 haftada iyileşir; ağrı daha uzun sürebilir.
Kalıcı iz bırakır mı? Şiddetli olgularda iz veya renk değişikliği kalabilir.
Geçmeyen ağrıya ne iyi gelir? Gabapentin/pregabalin, TCA, topikal lidokain ve ağrı uzmanlığı değerlendirmesi.
Ne zaman acil yardım alınmalı? Göz çevresi tutulumunda, yüz felci belirtilerinde, yaygın döküntüde, yüksek ateşte veya bağışıklığı baskılanmış bireylerde.